Podstawowe wielkości, uwarunkowania i system planowania rozwoju
elektroenergetyki w Polsce w latach 1960-1990
Mgr inż. Ryszard Nodzyński
(Referat wygłoszony na Seminarium Koł
a Nr 206 SEP przy PGE S.A. i PSE Operator S.A.Stowarzyszenie Elektryków Polskich obchodzi w bieżącym roku 90 – lecie swojego istnienia. Z tej okazji we wrześniu 2009 roku odbył się I Kongres Elektryki Polskiej pod hasłem: “Elektryka polska – tradycja, teraźniejszość i przyszłość”.
W ramach Kongresu m.in. zostało wygłoszone wiele referatów obrazujących wkład elektryków polskich w rozwój elektroenergetyki w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej i obecnie (Przegląd Elektrotechniczny 9’2009 SEP, Energetyka sierpień 2009 r.). Szereg referatów dotyczyło również aktualnego stanu polskiej elektryki oraz oceny strategicznych kierunków rozwoju tej branży.
Powyższe zagadnienia były również przedmiotem dalszej dyskusji w oddziałach i kołach SEP- u. Między innymi w Kole Nr 206 SEP przy PGE S.A. i PSE Operator S.A. odbyło się seminarium na temat rozwoju elektroenergetyki polskiej w latach 1960-1990, tj. w okresie stosunkowo znacznego rozwoju tej branży.
Poniżej przedstawiono jeden z referatów wygłoszonych na ww. seminarium.
Podstawowe wielkości polskiej elektroenergetyki w 1960 roku przedstawiały się następująco:
- moc zainstalowana elektrowni wynosiła 6316 MW,
- maksymalne zapotrzebowanie mocy około 5300 MW,
- długość linii elektrycznych o napięciu 220 kV wynosiła około 1700 km, a 110 kV około 9200 km,
- liczba odbiorców 5,9 mln.
W okresie 30 lat (1960-1990), jak przedstawiono w Tabeli 1:
- moc zainstalowana wzrosła 5 – krotnie,
- maksymalne zapotrzebowanie na moc 4,4 – krotnie,
- długość linii najwyższych napięć (750, 400 i 220 kV) ponad 7 – krotnie, a linii 110 kV około 3,3 – krotnie,
- długość linii niskich napięć ponad 2 – krotnie,
- liczba odbiorców około 2,4 – krotnie.
Uwaga: W Tabeli 1 (jak również w pozostałych Tabelach), podano dla porównania wielkości dla roku 2000.
Tabela 1
L.p. |
Wyszczególnienie |
Jednostka |
1960 r. |
1970 r. |
1980 r. |
1990 r. |
2000 r. |
1. |
Moc zainstalowana - elektrownie wodne - elektrownie przemysłowe |
GW |
6,3 0,3 1,8 |
13,9 0,8 2,2 |
25,3 1,3 3,0 |
32,0 2,0 3,2 |
34,5 2,1 2,6 |
2. |
Maksymalne zapotrzebowanie mocy |
GW |
5,3 |
10,7 |
20,3 |
23,4 |
22,3 |
3. |
Długość linii elektrycznych - wysokie napięcia (110 kV) - średnie napięcia - niskie napięcia |
tys. km |
1,7 |
5,8 |
9,4 |
12,3 |
12,9 |
4. |
Liczba odbiorców |
mln |
5,9 |
9,53 |
12,2 |
14,11 |
15,29 |
Źródło: Polski Komitet Światowej Rady Energetycznej, Energetyka Świata i Polski, Warszawa, maj 2007 r.
W Tabeli 2 przedstawiono wielkości przyrostów nowych mocy przekazanych do eksploatacji w latach 1960 – 2000, tj.:
- w latach 1961 – 1970 przekazano 8485 MW,
- w latach 1971 – 1980 przekazano 12713 MW,
- w latach 1981 – 1990 przekazano 7152 MW,
- w latach 1991 – 2000 przekazano 3046 MW.
Łącznie, w latach 1961 – 1990, przekazano do eksploatacji 28350 MW.
Tabela 2
L.p. |
Okres lat |
Przyrosty nowych mocy w MW |
|
w 5-leciu |
w 10-leciu |
||
1. |
1961-1965 |
3 922 |
8 485 |
3. |
1971-1975 |
6 486 |
12 713 |
5. |
1981-1985 |
5 039 |
7 152 |
7. |
1991-1995 |
1 344 |
3 046 |
Źródło: Statystyka elektroenergetyki polskiej, Agencja Rynku Energii S.A.
W Tabeli 3 przedstawiono uruchomienia ważniejszych (większych) elektrowni w Polsce. Na tym tle, jak również danych zawartych w Tabeli 1, pkt. 3 odnośnie sieci elektrycznych, można ogólnie scharakteryzować rozwój elektroenergetyki następująco:
- lata 1961 – 1970 to głównie budowa elektrowni blokowych 125 – 200 MW, utworzenie ogólnokrajowego systemu sieci 220 kV i rozpoczęcie budowy sieci 400 kV (pierwszy odcinek Mikułowa – Joachimów oddano w 1964 roku) oraz zakończenie powszechnej elektryfikacji kraju; w tym okresie budowano elektrownie: Siersza, Turów, Łagisza, Adamów, Konin, Łaziska, Pątnów;
- lata 1971 – 1980 to obok rozpoczęcia budowy elektrowni z blokami 360 MW i dwóch bloków po 500 MW, dalszej rozbudowy sieci 220 i 400 kV, prowadzona była budowa elektrowni: Turów, Łagisza, Łaziska, Pątnów, Rybnik, Ostrołęka B, Kozienice, Jaworzno III i Połaniec;
- lata 1981 – 1990 to głównie budowa największej elektrowni Bełchatów (12 x 360 MW), zakończenie budowy el. Połaniec i rozpoczęcie budowy pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej Żarnowiec, (której budowę jednak zaniechano w 1990 roku) oraz dalsza rozbudowa sieci przesyłowych głównie na napięciu 400 kV, jak również sieci 110 kV oraz średnich i niskich napięć;
- lata 1991 – 2000 – przyrost mocy był stosunkowo mniejszy- głównie 4 bloki po 360 MW w elektrowni Opole;
- pierwszą linię o napięciu 750 kV Rzeszów Widełka – granica polska, o długości 114 km (dalej po stronie ukraińskiej do elektrowni Chmielnickiej) uruchomiono w 1985 r.;
- poziom techniczny elektroenergetyki polskiej był na dobrym, średnim poziomie europejskim;
- pomimo intensywnej rozbudowy elektroenergetyki jednak występowały okresy niedoborów mocy i energii, zwłaszcza w okresach zimowych (w tym znacznych w zimie 1978 r.).
Równocześnie w latach 1961 – 1990 nastąpił dynamiczny rozwój ciepłownictwa – przykładem są elektrociepłownie: Powiśle, Żerań, Siekierki, Łódź I, II i III, Bielsko-Biała i dalsze oraz dostosowane do pracy ciepłowniczej: Szombierki, Chorzów, Zabrze, Skawina, Wrocław, Bydgoszcz, Gdańsk, Gdynia, Elbląg, Gorzów, Lublin, Ostrołęka i dalsze; wzrost produkcji energii cieplnej nastąpił z 38,3 PJ w 1960 r. do 235 PJ w 1990 r. (łącznie z ciepłowniami zawodowymi).
Tabela 3
Nazwa elektrowni |
Moc [MW] |
Rok uruchomienia |
Stalowa Wola |
2x120+60+40+10+35 |
do 1982 |
Żerań |
8x25+35+15 |
1954-1969 |
Jaworzno II |
7x50 |
1955-1962 |
Pątnów-Adamów-Konin |
8x200+5x120+(6x50+2x120) |
1958-1974 |
Skawina |
4x110+3x50 |
1957-1961 |
Ostrołęka A i B |
3x25+6+3x200 |
1958-1972 |
Siersza |
6x120 |
1962-1970 |
Łagisza |
7x120 |
1963-1970 |
Turów |
10x200 |
1962-1971 |
Łaziska |
2x125+4x200 |
1967-1972 |
Włocławek |
6x26,7 |
1967 |
Solina |
136 |
1968 |
Żydowo |
3x50 |
1968 |
Kozienice |
8x200+2x500 |
1972-1979 |
Rybnik |
8x200 |
1972-1978 |
Dolna Odra |
8x200 |
1974-1977 |
Jaworzno III |
6x200 |
1977-1978 |
Kraków-Łęg |
4x110/120 |
1977-1985 |
Porąbka Ż ar |
4x125 |
1979 |
Połaniec |
8x200 |
1979-1983 |
Bełchatów |
12x360 |
1981-1988 |
Żarnowiec |
4x170 |
1982-1983 |
Opole |
4x360 |
1993-1997 |
Źródło: Instytut Energetyki; prof. dr inż. Marek Jaczewski, Rozwój sektora energii w drugiej połowie XX wieku, Warszawa 2002 r.
W Tabeli 4 przedstawiono bilans i zużycie energii elektrycznej w Polsce w latach 1960 – 2000. Jak wynika z tej Tabeli, w latach 1960 – 1990 nastąpił 4,5 krotny wzrost zużycia globalnego energii elektrycznej. Natomiast w latach 1990 – 2000 wzrost ten został zahamowany w wyniku przekształceń ustrojowych i gospodarczych oraz uzyskania znacznego postępu w zakresie racjonalizacji gospodarki energetycznej .
Zużycie energii elektrycznej na 1- go mieszkańca zwiększyło się 3,6 – krotnie, jednak pozostawało na znacznie niższym poziomie niż w 15- tu przodujących krajach europejskich (UE-15). Dla informacji w 2005 roku zużycie to wynosiło w Polsce ok. 4000 kWh a w UE-15 ok. 7300 kWh.
Ogólnie można ocenić, że nakłady inwestycyjne na elektroenergetykę w latach 1960 – 1990 przekroczyły wartość 70 mld USD, a uwzględniając ciepłownictwo, budowę kopalń oraz budownictwo mieszkaniowe w regionach budowy wielkich elektrowni – znacznie powyżej 100 mld USD. Ciekawym jest, czy przy przewidywanej przez Rząd w 2010 roku prywatyzacji przedsiębiorstw energetycznych (w tym np. PGE S.A.), ich pracownicy obecni oraz ci, którzy tę energetykę budowali, otrzymają odpowiednie udziały finansowe.
Tabela 4
L.p. |
Wyszczególnienie |
Jednostka |
1960 r. |
1970 r. |
1980 r. |
1990 r. |
2000 r. |
1. |
Produkcja brutto - elektrownie wodne - elektrownie przemysłowe |
TWh |
29,3 21,8 0,7 6,8 |
64,6 54,2 1,9 8,5 |
121,9 108,3 3,3 10,3 |
136,3 124,9 3,3 8,1 |
145,2 133,8 4,1 7,2 |
2. |
Import |
TWh |
0,7 |
1,6 |
4,1 |
10,4 |
3,3 |
3. |
Eksport |
TWh |
0,4 |
1,5 |
4,4 |
11,4 |
9,7 |
4. |
Straty w sieci |
TWh |
2,4 |
5,6 |
12,2 |
11,4 |
14,2 |
5. |
Zużycie globalne |
TWh |
27,2 |
59,1 |
109,4 |
123,9 |
124,6 |
6. |
Zużycie energii elektrycznej na 1-go mieszkańca: - kraje UE-15 |
kWh |
912 |
1 815 |
3 076 |
3 272 |
3 256 |
Źródło: Polski Komitet Światowej Rady Energetycznej, Energetyka Świata i Polski, Warszawa, maj 2007 r.
Dynamiczny rozwój elektroenergetyki w latach 1960 - 1990 dokonywany był w następujących podstawowych uwarunkowaniach rozwojowych:
- skonsolidowana organizacja elektroenergetyki,
- rozbudowany system planowania,
- centralny system finansowania inwestycji,
- rozbudowana baza wytwórcza przemysłu maszynowego,
- fachowa i odpowiedzialna, młoda kadra inż
Ad “organizacja elektroenergetyki”
Elektroenergetyka była w pełni skonsolidowana i zarządzana przez Zjednoczenie Energetyki (jedno z najlepiej zorganizowanych i działających ), któremu podlegało 5 Zakładów Energetycznych Okręgów (ZEO), tj. wielozakładowych przedsiębiorstw państwowych, posiadających elektrownie, elektrociepłownie, sieci przesyłowe i dystrybucyjne, zakłady wykonawstwa sieciowego, zakłady remontowe i transportowe, zakłady sieci cieplnych oraz inne zakłady. Powołana Kraj
owa Dyspozycja Mocy (KDM) kierowała ruchem systemu elektroenergetycznego, a w ZEO działały Okręgowe Dyspozycje Mocy. KDM posiadała bardzo szerokie uprawnienia w zakresie rozdziału obciążeń na elektrownie oraz dysponowania dostawą mocy, w tym również ograniczania dostawy w okresie niedoborów mocy.Ad “system planowania gospodarczego”
System ten w gospodarce centralnie sterowanej był bardzo rozbudowany (zbyt biurokratyczny) i obejmował następujące instytucje:
- Komisja Planowania przy Radzie Ministrów, z którą współpracował Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych,
- Ministerstwo – kolejno Energetyki, Górnictwa i Energetyki, Energetyki i Energii Atomowej, posiadające m.in. departamenty planowania i rozwoju perspektywicznego oraz inwestycji,
- Zjednoczenie En
Ponadto istniał program rządowy PR – 8 obejmujący prace naukowo – badawcze, m. in. w zakresie rozwoju kompleksu paliwowo – energetycznego.
Opracowywane były plany roczne, 5 – letnie i perspektywiczne (20 – letnie). Oprócz planów poszczególnych jednostek opracowywany był kompleksowy bilans paliwowo – energetyczny kraju obejmujący wszystkie nośniki energii. Poszczególne zadania przewidziane w planach miały określone środki na ich realizację.
Pomimo centralnego
planowania nie uzyskano jednak harmonijnego rozwoju gospodarczego kraju, czego dowodem były występujące niedobory mocy w systemie elektroenergetycznym.Ad “system finansowania”
Istniał system centralnego finansowania inwestycyjnego przez państwowe banki inwestycyjne w oparciu o przyjęte w budżecie pozycje Narodowego Planu Społeczno – Gospodarczego. Nakłady inwestycyjne kierowano głównie na budowę bazy paliwowo – energetycznej i przemysłu ciężkiego, natomiast ograniczano środki na rozwój przemysłu lekkieg
o i rolno – spożywczego, co doprowadziło do napięć na rynku.Ad “baza wytwórcza przemysłu maszynowego”
Stworzono i rozbudowano bazę przemysłu maszyn i urządzeń energetycznych i elektrotechnicznych, w tym w oparciu o licencje zagraniczne z przodującego przemysłu zachodnio – europejskiego (jak np. kotły wg KSG w Raciborzu, turbozespoły z BBC i ABB w Elblągu, pompy Sulzera w Poznaniu, również elektrofiltry, automatyka, osprzęt elektrotechniczny).
Ad “kadra inżynieryjno – techniczna”
Bardzo duże znaczenie dla rozwoju elektroenergetyki miała fachowa kadra inżynieryjno – techniczna, w tym absolwenci politechnik i techników energetycznych, młodzi ludzie, którzy przeżyli trudny okres wojenny i powojenny, którym stworzono możliwości szerokiego działania i r
ozwoju. Kolumbowie powojennej energetyki to ludzie zaangażowani, odpowiedzialni i odważni. Należy również zwrócić uwagę na wspaniałą koleżeńskość i bardzo dobrą atmosferę współpracy pomimo panujących warunków politycznych. Równocześnie należy podkreślić pozytywne oddziaływanie Stowarzyszenia Elektryków Polskich co do inspirowania i aktywizowania działalności gospodarki energetycznej, w tym opracowania programów rozwojowych, szerokiej dyskusji na istotne tematy dotyczące problemów energetycznych oraz bliższych kontaktów międzynarodowych.Należy także zwrócić uwagę na merytoryczne wsparcie energetyki przez doświadczonych ludzi nauki i przemysłu, jak np. L. Nehrebecki, K. Kopecki, Cz. Mejro, S. Fryze, S. Andrzejewski, J. Groszkowski, K. Szpotański i inni.
Po przedstawieniu rozwoju elektroenergetyki w latach 1960 – 1990 można jednak zadać zasadnicze pytanie: jak można wykorzystać te doświadczenia w dalszym rozwoju
lat 2010 – 2030 ?A przede wszystkim można zapytać: jak powinno wyglądać programowanie i organizacja zadań rozwojowych elektroenergetyki w zupełnie innych uwarunkowaniach organizacyjnych i gospodarczych ? Należy bowiem zwrócić uwagę, że obecnie:
- pomimo dokonanej konsolidacji elektroenergetyki istnieje podział na kilka spółek energetycznych, jak np. PGE S.A., PKE S.A., ENEA S.A., ENERGA S.A., Vattenfall, RWE, EdF, ELEKTRABEL i inne, a jedyną instytucją elektroenergetyczną w skali kraju jest PSE Operator
Brak jest obecnie inst
ytucji, która mogłaby zająć się problemami programowania i organizacji rozwoju elektroenergetyki, w tym z uwzględnieniem innych podsektorów energii (węgiel, gaz ziemny, energia jądrowa, OZE) oraz problemów ekologicznych. Stowarzyszenie Elektryków Polskich wystąpiło z inicjatywą powołania Energetycznego Centrum Strategicznego, ale nie ma dotychczas stanowiska Ministerstwa Gospodarki w tej sprawie.W związku z powyższym proponuję aby w I
kwartale 2010 roku przewidzieć zorganizowanie seminarium Koła Nr 206 SEP, przy współudziale Sekcji Energetyki SEP, na temat programowania i organizacji rozwoju elektroenergetyki krajowej w latach 2010 – 2030, w tym również przy wykorzystaniu doświadczeń z lat 1960 – 1990. W szczególności, na tle obecnych i przewidywanych uwarunkowań: organizacyjnych, gospodarczych, technicznych, ekologicznych i kadrowych, należałoby omówić i zaproponować najbardziej właściwe kierunki działań zapewniających realizację podstawowych zadań rozwoju elektroenergetyki w latach 2010 – 2030.Tak więc, analogicznie jak w latach ubiegłych (ale bez ograniczania dostaw mocy i energii elektrycznej), w innych uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych, powinniśmy dążyć do uzyskania zdolności realizacji zadań w zakresie rozwoju elektroenergetyki, stosownie d
o rosnących potrzeb gospodarki naszego kraju.———————————————————————