( Home page )

EDMUND JAN ROMER (1904 — 1988)

Prof. mgr inż. Edmund Jan Romer

Urodzony we Lwowie (18 II 1904) jako syn Eugeniusza i Jadwigi z domu Rossknecht. Jego ojciec Eugeniusz był sławnym polskim geografem, twórcą polskiej kartografii, przed II wojną światową — profesorem Uniwersytetu Lwowskiego im. Jana Kazimierza, a po wojnie — Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Do 14 roku życia był nauczany w domu. Następnie zdał egzamin wstępny do VIII Państwowego Gimnazjum Realnego we Lwowie (1916) i w wieku 18 lat uzyskał maturę (1922). Od dziecka interesowal się majsterkowaniem. W 12 roku życia zbudował sprawnie działający aparat fotograficzny, w okresie nauki w gimnazjum na własną prośbę odbył praktykę rzemieślniczą w warsztacie precyzyjno-mechanicznym, a później — w Katedrze Fizyki, gdzie pod opieką dra Romana Niegrusza zbudował prądnicę prądu stałego.

Studia wyższe ukończył na Oddziale Elektrotechniki Wydziału Mechaniczno-Elektrotechnicznego Politechniki Gdańskiej (1927). W owym czasie organizacja pn. Bratnia Pomoc Studencka Politechniki Gdańskiej apelowała do uczniów gimnazjów w Polsce aby w miarę możności studiowali w Politechnice Gdańskiej w celu zaznaczenia, że w tej uczelni Niemcy i Polacy mają równe prawa. Jeszcze w czasie studiów zapoznał sie dokładnie z technologią przyrządow pomiarowych odbywając roczną praktykę w Zakładach Brown-Boveri w Szwajcarii. Pracę dyplomową na temat elektryfikacji linii kolejowej Gdansk-Gdynia obronił w grudniu 1927 r. uzyskując tytuł inżyniera dyplomowanego (Diplom-Ingenieur, Richtung Elektrotechnik). Przez pół roku po studiach, pracował w firmie AEG w Katowicach w dziale techniczno-handlowym. Następnie, odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Poznaniu, którą ukończył ze stopniem — pilot plutonowy podchorąży.

Po zwolnieniu z wojska, w końcu 1929 r. zorganizował Zakład Pomocy Naukowych we Lwowie. Początkowo była to fabryczka zatrudniająca 3 pracowników i produkująca zestawy do cwiczeń z optyki dla gimnazjów. Zestawy te cieszyły sie tak wielkim powodzeniem, że inż. Edmund Romer nabył obiekt fabryczny, rozbydował go i rozszerzył produkcję o ● szeroki asortyment przyrządów laboratoryjnych do nauki fizyki oraz ● typoszereg elektrycznych przyrządów pomiarowych i ● tachometry samochodowe. Była to produkcja pionierska. Jego mierniki konkurowały z powodzeniem z miernikami znanych firm niemieckich (np. Hartman & Brown). Inż. Edmund Romer produkował typoszereg magnetoelektrycznych przyrządów prądu stałego, wielozakresowe przyrządy prądu stałego i zmiennego oraz mierniki prądów wysokiej czestotliwości. Zajmował się konstruowaniem oraz opracowywaniem teorii i technologii produkowanej aparatury. W 1939 r. rozpoczął opracowywanie technologii prostowników kuprytowych. W Jego fabryce wykształciło się wielu dobrych konstruktorów i technologów sprzętu pomiarowego. Tuż przed wojną, Jego fabryka zatrudniała 250 pracowników.

We wrześniu 1939 r. został zmobilizowany do 6-go pułku lotnictwa i wraz z nim dostał się do Rumunii, gdzie został internowany. Od jesieni 1940 r. pracował jako inżynier w zakładach lotniczych przy Türk Hava Kurumu (odpowiednik polskiej Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej) w Ankarze. Do Wojska Polskiego został zmobilizowany w 1942 roku i pracował jako inżynier w samochodowych warsztatach remontowych w Palestynie. Z powodu chroroby oczu, został wysłany do Anglii (latem 1943), gdzie pracował i przeszedł 2 poważne operacje okulistyczne. Po długim leczeniu wrócił do kraju (1946) i podjął działalność w spółdzielni "Ognisko" w Bytomiu, założonej przez byłych pracownikow Jego lwowskiej fabryki. Następnie pracował w firmie "Metron" w Bytomiu (od 1 XII 1947 do 31 XII 1948), gdzie opracował komplet przyrządów do nauczania fizyki w szkołach średnich.

Na Politechnice Śląskiej rozpoczął pracę od 1 I 1949 r. jako kierownik-organizator Zakładu Optyki i Mechaniki Precyzyjnej (ZOMP). ZOMP został utworzony na wniosek prof. fizyki Tadeusza Malarskiego (1883-1952) w celu uzupełniania i remontowania aparatury pomiarowej i badawczej. Początkowo, zakład ten pełnił funkcje usługowe i nie rozwijał się, miał tylko 3 pracowników pochodzących z lwowskiej wytwórni przyrządów optycznych i precyzyjnych J. Bujaka. Występowały trudności ze znalezieniem odpowiedniego kierownika.
Dopiero po objęciu funkcji kierownika przez inż. Edmunda Romera (1949) nastąpił rozwój Zakładu. Jako nowy kierownik, przyjął kilku pracowników ze swej dawnej lwowskiej fabryki, którzy z dotychczasowymi pracownikami ZOMP utworzyli silny zespół świetnych fachowców. Teraz, ZOMP remontował i modernizował przyrządy i urządzenia laboratoryjne z dziedziny miernictwa elektrycznego, maszyn elektrycznych itp. W roku 1951 ZOMP, na zlecenie Zakładu A3 (dawne ERA), ● opracował i uruchomił produkcję sprężynek zwrotnych (bardzo potrzebnych w kraju) do mierników wskazówkowych, w ciągu 18 miesięcy. Sprężynki te były importowane w niewystarczających ilościach ze względu na brak dewiz. Dokumentację aparatury i technologii produkcji przekazano zleceniodawcy (Zakładom A3) oraz Fabryce Budzików w Łodzi i Kujawskiej Fabryce Manometrów we Włocławku. Opracowanie przez Edmunda Romera technologii produkcji tych sprężynek otworzyło Mu drogę do kariery naukowej i zapoczątkowało duży rozwój ZOMP. Drugim dużym osiągnięciem ZOMP-u było rozpoczęcie i rozwinięcie produkcji dekad oporowych z zastosowaniem dekadowego przełącznika obrotowego. Dekady te znalazły duże zastosowanie w przemyśle. Do trudnych, ale także pomyślnie rozwiązanych zagadnień należało opracowanie — przy współpracy z chemikami (głównie dr Marią Kuczyńską) — i rozpoczęcie małoseryjnej produkcji ● rezystorów normalnych oraz ● wzorcowych ogniw Westona.

W ZOMP wykonano także szereg specjalnych urządzeń dla przemysłu, np.: ● urządzenia specjalne do produkcji szkła optycznego (dla Biura Projektów Urządzeń Przemysłu Metalowego i Elektrotechnicznego), ● aparaturę specjalną do pomiaru oporu elektrolitów (dla Zakładów Azotowych w Kędzierzynie i Mościcach). Dla górnictwa węglowego opracowano: ● analizator składu chemicznego gazów (głównie tlenu O2, dwutlenku węgla CO2, metanu CH4) i ● analizator zawartości tlenu w gazach, stanowiący podstawowe wyposażenie stacji odmetanowiania w kopalniach gazowych. W okresie kierowania przez niego Zakładem, opracowano również szereg precyzyjnych układów pomiarowych i wykonano wiele unikalnych aparatów naukowych i badawczych dla Politechniki Śląskiej.
W okresie 1949-61 zwiększył załogę ZOMP z 3 do 80 wysoko kwalifikowanych specjalistów. W tym czasie pełnił następujące funkcje: kierownika-organizatora ZOMP, kierownika technicznego zast. kier. Zakładu (od 1 I 1955), p.o. kier. Zakładu (od 1 VIII do 31 XII 1956), a po 1,5 rocznej przerwie — dyrektora na pół etatu (1 VII 1958 - 31 XII 1961). Od VI 1953 był zatrudniony dodatkowo na pół etatu w Instytucie Hutnictwa im. St. Staszica (później Instytutu Metalurgii) w Gliwicach jako doradca ds. budowy aparatury pomiarowej i naukowo-badawczej, gdzie kierował konstruowaniem aparatury unikalnej.
Z ZOMP odszedł na własną prośbę, pragnąc poświęcić się wyłącznie pracy naukowo-dydaktycznej. Pozostawił tam zespół młodych, doskonałych fachowców, tzw. "Romerowską Szkołę Dobrej Roboty" pod kierownictwem jego byłego zastępcy - mgr inż. Józefa Wajcheniga.

Pracę dydaktyczną rozpoczął jeszcze w 1948 r. Najpierw, prowadził wykłady zlecone z "Przemysłowych przyrządów do pomiaru i regulacji" dla grupy energetyka-ruchowa na Wydziale Mechanicznym Politechniki Śląskiej. Od roku akademickiego 1955/56 kontynuował te wykłady dla specjalności "Elektrotechnika przemysłowa" na Wydziale Elektrycznym. Na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej zorganizował specjalistyczne laboratorium "Miernictwa wielkości nieelektrycznych", a następnie Zakład Pomiarów Wielkości Nieelektrycznych w Katedrze Miernictwa Elektrycznego (KME). Docentem został mianowany w roku 1955, w Katedrze Miernictwa Elektrycznego. W latach (1958-1960) był dziekanem Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej, a w latach 1958-1964 kierował Zakładem Pomiarów Wielkości Nieelektrycznych przy KME. Prowadził również wykłady z "Miernictwa wielkości nieelektrycznych" dla specjalności "Automatyka i Telemechanika" w ramach Oddziału Automatyki na Wydziale Elektrycznym Politechniki Śląskiej.

Był jednym z inicjatorów i organizatorów nowego Wydziału Automatyki Politechniki Śląskiej, który rozpoczął działalność 15 II 1964 r. Zespół Automatyki powołany w składzie: Edmund Romer, Jerzy Siwiński, Zdzisław Trybalski, Stefan Węgrzyn i Tadeusz Zagajewski; opracował założenia organizacyjne i plan studiów tego Wydziału. Edmund Romer zorganizował Katedrę Miernictwa Przemysłowego na Wydziale Automatyki i objął jej kierownictwo jako docent etatowy. Zorganizował nowe spejalistyczne laboratorium i opracował nowe wykłady. Rozwinął w dużym zakresie prace naukowo-badawcze nt. pomiarów różnych wielkości w warunkach przemysłowych, np. szybkich pomiarów temperatury walcowanych szyn kolejowych. Pod jego kierownictwem rozpracowano bardzo obszerny problem analizy składu chemicznego gazów — zastosowano zupełnie nową metodę termodynamiczną. Zadanie to zakończono: ● wykonaniem 10 prototypów różnych modeli analizatorów, ● opracowaniem technologii i ● przekazaniem pełnej dokumentacji producentom analizatorów.

Tytuł naukowy i stanowisko profesora nadzwyczajnego otrzymał w Katedrze Miernictwa Przemysłowego na Wydziale Automatyki (1965), a profesora zwyczajnego (1971) — na Wydziale Automatyki i Informatyki (w roku 1971 zmimieniono nazwę Wydziału). Po reorganizacji Politechniki Śląskiej (1969) został zastępcą kierownika ds. nauki zespołowej Katedry Informatyki Wydziału Automatyki, a po przejściu uczelni na strukturę instytutową (1971), został zastępcą dyrektora ds. nauki w Instytucie Automatyki Przemysłowej i Pomiarów. Był delegatem Wydziału Elektrycznego do Senatu Politechniki Śląskiej (1960/61) oraz przewodniczącym: Komisji Planu Specjalizacji Konstrukcyjnych (1967-68), Komisji Specjalizacji Elektroniczna Aparatura Medyczna na Wydziale Automatyki (1969).

Specjalizował się zwłaszcza w zakresie fizykalnych metod analizy składu mieszanin gazowych. Zajmował się zarówno stroną teoretyczną tego zagadnienia, jak i konstrukcją szeregu udanych przyrządów pomiarowych. Wychował wielu znakomitych, wysoko cenionych w przemyśle fachowców konstruktorów przyrządów pomiarowych i aparatury naukowej. Wypromował 5 doktorów i był opiekunem 4 habilitacji.

Opublikował ok. 60 prac, a w tym 12 patentów oraz kilka podręczników i skryptów. Był jednym z najwybitniejszych polskich specjalistów w dziedzinie pomiarów elektrycznych, a w szczególności pomiarów wielkości nieelektrycznych metodami elektrycznymi. Jego książka "Miernictwo przemysłowe" (3 wydania: 1970, 1972 i 1978) była pierwszym tego typu podręcznikiem w kraju i jednym z pierwszych w świecie.
Ponadto napisał 4 podręczniki i skrypty: "Pomiary temperatury w technice", "Metody i przyrządy" (1951), "Przemysłowe pomiary składu chemicznego w zastosowaniu do automatyki" (Gliwice 1966), "Przemysłowe pomiary temperatury"(Gliwice 1967).
Napisał ponad 40 artykułów w czasopismach technicznych, m.in.: Magnetyczne analizatory zawartosci tlenu w gazach ("PE" 1954 nr 1), "Termometry termoelektryczne" ("Chemik" 1954 nr 9), "Die Pro-bleme der Konzetrazion und Spezialisierung der Messgeräteindustrie ("Acta IMEKO" 1958, T. 5), "Zasada działania wagi pierscieniowej" (PAK 1959 nr 8), "Der thermomagnetische Sauerstoffanalysator mit kle-iner Zeitkonstante" ("Acta IMECO" 1961, ref. 24-PO-47), "Anemometrische Gassana-lysatoren" ("Wissensch. Zeitschr. der Hochschule für Elektrotechnik" Ilmenau 1962 nr 5), "Przemysłowa chromatografia gazowa" ("PAK" 1962 nr 12), "Pomiary temperatury stali metodami optycznymi przy walcowaniu na gorąco" ("Hutnik" 1969 nr 4).
Spośród Jego patentów mozna wyróżnic: "Dźwigniowy dynamometr do mierzenia momentu sprężynek włosowych" (Nr 1082 z 1953 r.), "Urządzenie do nawijania sprężynek włosowych" (Nr 1030 z 1953 r.), "Magnetoelektryczny ustrój pomiarowy z magnesem rdzeniowym" (Nr 40623 z 1957 r. - współautor), "Przyrząd do ciągłego oznaczania tlenu w mieszaninach gazowych" (Nr 43855 z 1960 r. - współautor), "Sposób wyznaczania zawartosci określonego składnika w mieszaninie gazowej" (Nr 46120 z 1961 r. - współautor).

W okresie międzywojennym (1918-1939) odegrał pionierską rolę w rozwoju polskiego przemysłu przyrządów pomiarowych, który dzięki własnym konstrukcjom i technologiom mógł skutecznie konkurować ze znanymi firmami zagranicznymi.

Brał udział w wielu zjazdach, konferencjach i kongresach naukowych, m.in. w: Międzynarodowym Kongresie Miernictwa IMECO (Budapeszt 1958 i 1961), VI Internationales Kolloqium der Hochschule für Elektrotechnik (Ilmenau 1961), II i III Krajowej Konferencji Metrologii i Mechaniki Precyzyjnej (Warszawa 1963 i 1966), II i III Krajowej Konferencji Automatyki (Gliwice 1964, Kraków 1967).
Był członkiem komitetów i rad naukowych: Rady Naukowej przy Zakładach Aparatury Naukowej PAN (1957-58), Sekcji Budowy Przyrządów Precyzyjnych i Drobnych Mechanizmów Komitetu Budowy Maszyn PAN (od 1961), Komitetu Metrologii PAN (od 1963), Rady Naukowej Głównego Urzędu Miar (od 1963), Komitetu Naukowego ds. Naukowo-Badawczych Zakładów Konstrukcykno-Mechanizacyjnych Przemysłu Węglowego w Gliwicach (od 1969) oraz członkiem prezydium PKPiA (Polskiego Komitetu Pomiarów i Automatyki) NOT (1959-1963 ).

Był czynnym członkiem PTETiS, szczególnie w pierwszym okresie jego rozwoju (od 1961 r.) — członkiem Zarządu Głównego, przez szereg lat członkiem Zarządu Oddziału Gliwickiego i przez dwa lata przewodniczącym Oddziału Gliwickiego. W roku 1974 otrzymał tytuł członka honorowego PTETiS ( nr 11 ).

Po przejściu na emeryturę (30 IX 1974) pisał wspomnienia. Wydał interesującą książkę pt. "Geograf trzech epok" opisującą życie i działalność Jego ojca prof. Eugeniusza Romera (geografa i kartografa) i jego rodziny na tle wydarzeń od przełomu wieków XIX/XX do początku lat 1950.

Otrzymał doktorat honoris causa Politechniki Śląskiej (1985) za całokształt osiągnięć naukowo-konstrukcyjnych. Był odznaczony Srebrnym Krzyzem Zasługi oraz Odznaką Zasłużony Racjonalizator Produkcji.

Ożenił się (1931) z Krystyną Miączyńską (1910-74), mieli córkę Marię (1932, technika rentgenologa) i syna Tomasza (1934) - prof. medycyny). Zmarł w Gliwicach (10 X 1988) i został pochowany na Cmentarzu Centralnym.


A. J. Marusak (SAiP OW SEP)
Na podstawie prac:
"40-lat PTETiS" Biuletyn nr 5 (jubileuszowy). Pod red. A. J. Marusaka. Warszawa 2001, ss.199.
"Prof. Edmund Romer (1904-1987)". Zbigniew Białkiewicz. Informator PTETiS nr 12. Kraków grudzień 2004, ISSN 1505-442X, ss.19-25.
"Edmund Jan Romer", Zbigniew Białkiewicz. Słownik Biograficzny FS NOT www.
( Home page )