JAN STEFAN MANITIUS (1911-1996)

Urodzony 19 kwietnia 1911 r. w Zduńskiej Woli jako syn Gustawa Hermana Romualda (pastora w Zduńskiej Woli; zamordowanego później przez Niemców w 1940 r.) i Marii Marty z domu Kleindienst.

Szkołę średnią (Gimnazjum im I. Paderewskiego) ukończył w Poznaniu (1928). Studiował na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej uzyskując dyplom inżyniera elektryka, ze specjalnością maszyny elektryczne (1935).

W latach 1935-36 odbywał zasadniczą służbę wojskową w Szkole Podchorążych Łączności w Zegrzu, którą ukończył w stopniu plutonowego podchorążego.

W latach 1936-39 pracował w Państwowych Zakładach Tele- i Radio-technicznych w Warszawie zajmując się głównie maszynami elektrycznymi do zasilania dużych radiostacji. Tam opracował kilka oryginalnych konstrukcji maszyn uzyskując patenty polskie.

We wrześniu 1939 r. został ewakuowany wraz z częścią załogi PZTiR do Rumunii. Stamtąd przedostał się do Francji, gdzie — jako dowódca plutonu w randze podporucznika — otrzymał przydział do 2 Dywizji Strzelców Pieszych Armii Polskiej dowodzonej przez generała Prugar-Ketlinga. Brał udział w ciężkich walkach dywizji z grupą pancerną gen. Guderiana w rejonie Doubs nad granicą szwajcarską. Po wyczerpaniu amunicji dywizja w szyku bojowym, z pełnym uzbrojeniem (powiększonym o broń porzuconą przez Francuzów) przeszła do Szwajcarii, gdzie została internowana.

Podczas internowania w Szwajcarii został przydzielony do obozu uniwersyteckiego w Winterthur, gdzie pod opieką Politechniki w Zurichu zostało zorganizowane kształcenie internowanych żołnierzy, którym wojna przerwała rozpoczęte w kraju studia lub uniemożliwiła ich rozpoczęcie. Dyrektorem Naukowym Obozu był major doc. dr Tadeusz Keller, a Rektorem Obozu Uniwersyteckiego — prof. dr Charles Andreae. W obozie tym sprawował funkcję asystenta maszyn elektrycznych (1940-41) przy szwajcarskim wykładowcy na Wydziale Elektrotechniki. Od połowy semestru zimowego prowadził wykłady z teorii maszyn elektrycznych prądu stałego, a w semestrze letnim — ćwiczenia konstrukcyjne z budowy maszyn prądu stałego. W roku akademickim 1941/42 prowadził wykłady z teorii maszyn komutatorowych i transformatorów oraz ćwiczenia z konstrukcji transformatorów.

W tym czasie współpracował z Katedrą Maszyn Elektrycznych Politechniki w Zurichu kierowaną przez prof. E. Diinnera opracowując dla niego zagadnienia specjalne będące podkładem dla niektórych jego wykładów. W 1944 r. pracował jako asystent wolontariusz w tej Katedrze wykonując prace badawcze z dziedziny teorii maszyn elektrycznych dotyczące strat dodatkowych w silniku indukcyjnym oraz tłumików magnetycznych do tłumienia przebiegów komutacyjnych w dużych maszynach prądu stałego.

Odbył kilkumiesięczną praktykę w Ośrodku Rozwojowym Wytwórni Maszyn i Dźwigów Elektrycznych R. Schindler w Lucernie, tam poznał produkcję dźwigów i wykonał obliczenia i projekty generatorów wielkiej częstotliwości do zasilania silników szybkobieżnych.

W roku 1945 powrócił do Polski, osiedlił się w Gliwicach i objął stanowisko starszego asystenta, a od roku 1997 — adiunkta w Katedrze Budowy Maszyn Elektrycznych Politechniki Śląskiej w Gliwicach, kierowanej przez inż. Zygmunta Gogolewskiego. Prowadził ćwiczenia tablicowe z projektowania maszyn elektrycznych oraz prace dyplomowe z napędów elektrycznych. Jednocześnie pracował w Biurze Projektów Maszyn Elektrycznych w Katowicach (1946-47), na stanowisku kierownika Działu Studiów.

W roku 1948 został organizatorem oraz kierownikiem Działu Elektrycznego Biura Projektów Przemysłu Hutniczego BIPROHUT w Zabrzu. Zorganizował ścisłą współpracę tej jednostki z Katedrą Budowy Maszyn Elektrycznych Politechniki Śląskiej. Dzięki tej współpracy powstało wiele prac dyplomowych ściśle związanych z potrzebami przemysłu.

W roku 1952 podjął pracę w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (AGH), gdzie od podstaw zorganizował Katedrę Elektrotechniki Hutniczej oraz Wydział Elektryfikacji Górnictwa i Hutnictwa (późniejsza nazwa — Wydział Elektrotechniki Automatyki i Elektroniki) AGH i został pierwszym jego dziekanem (1952-54). W latach 1956-61 był prorektorem AGH. Był organizatorem i długoletnim dyrektorem Instytutu Automatyki Napędu i Urządzeń Przemysłowych AGH. Uzyskał tytuły naukowe profesora nadzwyczajnego (1954) i profesora zwyczajnego (1964) oraz stworzył prężny zespół rozwijający teorię i technikę napędów elektrycznych, energoelektroniki i układów sterowania (automatyki).

Profesor Jan Manitius położył szczególne zasługi w dziedzinie przekształtnikowych napędów elektrycznych. Stworzył naukowe podstawy tych napędów i zapewnił przemysłowe wdrożenia wielu nowatorskich rozwiązań. Zdobyte doświadczenie w dziedzinie teorii i projektowania, zaowocowało wieloma nowatorskimi rozwiązaniami układów sterowania i regulacji napędów elektrycznych w polskim hutnictwie. W czasie budowy Huty im. Lenina (obecnie im. T. Sendzimira S.A.) został powołany na technicznego doradcę Dyrekcji.

Był inicjatorem i współautorem czterech podstawowych dzieł z dziedziny napędu elektrycznego i energoelektroniki — współautorem monografii "Napędy elektryczne maszyn wyciągowych" (PWN 1957), w której przedstawiono problematykę rozwoju napędów elektrycznych maszyn wyciągowych, w szczególności związanych z zagadnieniami sterowania, optymalnego doboru parametrów procesu ciągnienia, wprowadzaniu techniki tyrystorowej i tworzeniu uogólnionego modelu procesu, uwzględniającego m.in. drgania lin nośnych.

Był autorem kilkudziesięciu publikacji w liczących się czasopismach naukowych i naukowo-technicznych, poświęconych problematyce teorii i sterowania układów elektromechanicznych z zastosowaniem energoelektroniki, współautorem ponad 50-ciu patentów i zastrzeżeń patentowych w latach 1964-82. Wypromował 12 doktorów, z których sześciu uzyskało stopień doktora habilitowanego, a trzech tytuł profesora.

Piastował liczne funkcje w centralnych organach naukowych, był: ● przewodniczącym Komisji Głównej w Komitecie Nauki i Techniki (1968-72), ● w latach był przewodniczącym Zespołu Struktur i Programów w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego Nauki i Techniki (1971-73) oraz ● przewodniczącym Zespołu Dydaktyczno-Wychowawczego Elektrotechniki przy Ministerstwie Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki (1962-72), ● członkiem Komitetu Elektrotechniki PAN, ● członkiem licznych rad naukowych instytutów naukowo-badawczych, a przez wiele lat ● przewodniczącym Rady Nadzorczej Instytutu Fizyki i Techniki Jądrowej AGH.

Długoletnia aktywność zawodowa profesora Jana Manitiusa została doceniona przyznaniem Mu dwukrotnie Nagrody Państwowej Zespołowej II stopnia (1966 i 1976). Został również uhonorowany wysokimi odznaczeniami państwowymi: ● Srebrnym (1950) i ● Złotym (1956) Krzyżem Zasługi, ● Krzyżem Oficerskim (1959) i ● Komandorskim (1973) Orderu Odrodzenia Polski, ● Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1976), ● Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1974) i tytułem ● Zasłużony Nauczyciel PRL (1978). Był również wyróżniony Tytułem Honorowym ● Zasłużony dla Akademii Górniczo-Hutniczej oraz licznymi Nagrodami Rektora za działalność naukową i dydaktyczną. Otrzymał również szereg odznaczeń resortowych i regionalnych.

Do Stowarzyszenia Elektryków Polskich wstąpił w roku 1950. Był aktywnym członkiem Koła SEP nr 16 przy AGH. W latach 1960-65 pełnił funkcję Członka Zarządu Oddziału Krakowskiego SEP, a w okresie późniejszym — propagatorem działalności SEP. W uznaniu zasług dla SEP został wyróżniony ● Srebrną i ● Złotą Odznaką Honorową SEP, ● Medalem SEP im. prof. Pożaryskiego (1990), ● godnością Zasłużonego Seniora SEP i ● godnością Członka Honorowego SEP (1994).

Profesor Jan Manitius był inicjatorem utworzenia, współzałożycielem i długoletnim aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej (PTETiS).

W uznaniu zasług położonych dla rozwoju AGH (zarówno Wydziału Elektrycznego i Uczelni) otrzymał ● tytuł doktora honoris causa AGH (1994) podczas uroczystości Jubileuszu 75-lecia AGH.

Profesor mgr inż. Jan Manitius reprezentował bardzo wysoki poziom moralno-etyczny. Był lubiany i ceniony przez wychowanków i współpracowników, stawiał niezwykle wysokie wymagania, przede wszystkim sobie. Dawał, na każdym kroku przykład wzorowej postawy naukowca i nauczyciela. Kierowanemu przez siebie zespołowi oraz licznym wychowankom zaszczepił taki sposób myślenia, w którego podstawą jest ścisła więź uczelni z przemysłem.

Jako Nauczyciel, Wychowawca i Kolega zasłużył na serdeczną wdzięczność za wieloletni trud wychowania zastępów elektryków i energoelektroników oraz za stworzenie zespołu, który ma poważne osiągnięcia naukowo-badawcze.

Zmarł po długiej chorobie w Krakowie 14 czerwca 1996 r. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim, żegnany przez liczne grono współpracowników i wychowanków. Pozostawił żonę Alinę z domu Lada (poślubioną w roku 1936) i syna Andrzeja Zdzisława (ur. w roku 1938).