( Home page )

STEFAN JERZY LEBSON (1906-1972)

Docent Stefan Lebson był wieloletnim kierownikiem Katedry Miernictwa Elektrycznego na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej. Przed nim Katedrą tą kierowali uczeni tej miary co prof. Kazimierz Drewnowski, czy prof. Paweł Jan Nowacki. W latach powojennych Katedra ta i prowadzone w niej badania oraz dydaktyka związana ze specjalizacją miernictwa elektrycznego, osiągnęły niezwykle wysoką rangę. Z tego powodu, jak i z uwagi na wkład doc. Stefana Lebsona w organizację produkcji przyrządów pomiarowych w Polsce, warto przypomnieć jego sylwetkę.

Stefan Lebson urodził się 10 VIII 1906 roku w Aleksandrowie Kujawskim, w żydowskiej rodzinie mieszczańskiej jako syn Gustawa i Reginy z domu Kawa. Ojciec pracował jako ekspedytor w prywatnych firmach, matka nie pracowała.

W roku 1926 ukończył znane Państwowe Gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Płocku. Przez ostatnie trzy lata nauki w szkole średniej utrzymywał się sam, przy niewielkim jedynie wsparciu z domu.

W roku 1928 rozpoczął trwające 10 semestrów studia na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdańskiej. Wybór tej uczelni był podyktowany m.in. tym, że rodzice zamieszkiwali w tym czasie w Gdańsku. Po uzyskaniu tytułu kandydata (pół-dyplomu) został przyjęty jako pierwszy cudzoziemiec na kierunek elektrotechniki teoretycznej i praktycznej, zastrzeżony tylko dla najzdolniejszych studentów.

Specjalizował się w teorii pomiarów elektrycznych. Egzamin dyplomowy zdał 10 maja 1932 roku uzyskując dyplom inżyniera dyplomowanego (równoważny dyplomowi mgr inż.). Tematem jego pracy dyplomowej była kwestia wspólnego prowadzenia kabla 30 kV napięcia stałego i kabla telefonicznego.

Narastająca faszyzacja Wolnego Miasta Gdańska uniemożliwiła Mu realizację doktoratu podjętego u prof. K. Kupfmüllera, przeniósł się więc do Warszawy, wraz z rodziną, która pozostawała odtąd na jego utrzymaniu.

W roku 1933 podjął pracę w Fabryce Aparatów Elektrycznych "Elektroautomat" jako konstruktor i wkrótce awansował na kierownika działu. W roku 1935 przeniósł się do Spółki Akcyjnej "Staniola", która wspólnie z francuską firmą "Chauvin-Arnaux SA Paris" zdecydowała się otworzyć w Warszawie fabrykę mierników. Zorganizował montaż, a następnie produkcję mierników tablicowych.

W roku 1938 wziął udział w strajku okupacyjnym robotników fabryki, czego kierownictwo nie mogło mu zapomnieć i po paru miesiącach, stracił pracę. Kilka tygodni później zatrudniły go Zakłady Aparatury Precyzyjnej "Atetiers J. Carpentier Paris", dla których miał zorganizować fabrykę przyrządów pomiarowych. Przy tej okazji odbył kilkumiesięczną praktykę w Paryżu.

W czasie II wojny światowej, stracił całą rodzinę. Ojciec zmarł w roku 1940 w warszawskim getcie, matka i siostra Maria zginęły w obozie koncentracyjnym.

Jego samego, po opuszczeniu Warszawy 6 września 1939 roku, tułaczy los rzucił do Lwowa, gdzie pracował w warsztatach samochodowych.

W czerwcu 1940 roku został przesiedlony w głąb ZSRR. Za próbę powrotu do Lwowa bez zgody władz zapłacił pobytem w syberyjskich gułagach. W trakcie jednego z transportów został uznany za zmarłego, zrzucony z sań i porzucony w tajdze. Życie zawdzięcza przypadkowi — znaleźli go tubylczy myśliwy. Wolność odzyskał dzięki ogłoszonej w roku 1941 amnestii dla Polaków. Później ratowały Go wysokie kwalifikacje inżynierskie i organizacyjne.

Wiadomo, że był majstrem w ewakuowanej za Ural fabryce, budował linię energetyczną o napięciu kilkunastu kilowoltów, a nie mając do dyspozycji prawie żadnych środków, jako izolatorów używał butelek. W roku 1944 rozpoczął pracę w Samarkandzie, najpierw jako kierownik działu pomiarów w elektrowni, potem w przeniesionej z Leningradu fabryce dźwiękowych aparatów kinematograficznych.

W maju 1946 roku wrócił do Polski. Został dyrektorem technicznym fabryki "Era" we Włochach. Zorganizował tam produkcję mierników elektrycznych, stworzył przyzakładową szkołę zawodową i średnią szkołę techniczną, w której wykładał.

W roku 1952 został kierownikiem Zakładu Miernictwa Elektrycznego i Automatyki w organizowanym właśnie Instytucie Elektrotechniki w Międzylesiu. Od roku 1951 prowadził zlecone wykłady w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Warszawie. Powołany w roku 1952 na jej etatowego pracownika i dziekana Wydziału Elektrycznego, doprowadził do powstania specjalności związanej z konstrukcją i technologią produkcji mierników elektrycznych. Wielu pracowników "Ery" uzyskało dzięki jego zachęcie dyplomy techników, inżynierów i magistrów.

Od 1 września 1954 roku przeszedł do pracy na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej jako samodzielny pracownik nauki na stanowisku zastępcy profesora w Katedrze Miernictwa Elektrycznego, a jednocześnie Polska Akademia Nauk powierzyła mu zorganizowanie i kierownictwo Zakładu Automatyki przy IV Wydziale PAN. Kierował tym Zakładem i pracował w nim — niezależnie od zatrudnienia w Politechnice Warszawskiej — do roku 1960.

W roku 1955 otrzymał nominację na docenta. W roku 1957 został kierownikiem Zakładu Budowy Przyrządów Pomiarowych w Katedrze Miernictwa Elektrycznego, a w 1959 — kierownikiem tej Katedry.

Stefan Lebson był członkiem wielu rad naukowych, ma także ogromne zasługi w dziedzinie tworzenia norm technicznych. Od roku 1959 byt nieprzerwanie członkiem Rady Programowej miesięcznika "Pomiary, Automatyka, Kontrola", a w ostatniej kadencji przed śmiercią, wybrano go na przewodniczącego Rady. Niestety, zdążył przewodniczyć już tylko jednemu jej posiedzeniu.

Nie uchylał się od działalności społecznej i politycznej. W roku 1944, jeszcze w Samarkandzie, został członkiem Związku Patriotów Polskich (ZPP), a w 1946 wstąpił do PPR. Był członkiem Stowarzyszenia Elektryków Polskich, a nawet delegatem na Zjazdy SEP, ławnikiem i wiceprzewodniczącym Rady Miejskiej we Włochach.

Od roku 1960 poświęcił się głównie kierowaniu Katedrą Miernictwa Elektrycznego na Wydziale Elektrycznym Politechniki Warszawskiej, którą — przekształconą po reformie uczelni w roku 1970 w Zakład, obecnie od roku 2003 — Zakład Systemów Informacyjno-Pomiarowych, kierował aż do śmierci.

Jako nauczyciel akademicki wypromował kilkuset inżynierów i magistrów inżynierów — specjalistów w dziedzinie miernictwa elektrycznego. Efektem jego pracy naukowej i dydaktycznej było ok. 20 artykułów naukowych, trzy patenty oraz monografie: "Mierniki elektryczne" (PWT 1956), "Elektryczne przyrządy pomiarowe" (PWT 1960; WNT 1965, 1971), "Podstawy miernictwa elektrycznego" (WNT 1966, 1970), "Kompensatory prądu stałego" (wspólnie z Cz. Szczepaniakiem, WNT 1972), "Poradnik projektowania przemysłowych urządzeń elektrycznych" (cz. 19. i 38., wspólnie z Cz. Szczepaniakiem, WNT 1964), skrypty dla studiów zaocznych i wieczorowych: "Miernictwo elektryczne" (Wyd. Politechniki Warszawskiej 1959; Stud. Zaoczne WSI 1961,1966; PWN 1964, 1965), "Miernictwo elektryczne w zarysie" (wspólnie z A. Siedleckim, Wyd. Politechniki Warszawskiej 1968), podręcznik "Miernictwo elektryczne dla technikum" (wspólnie z J. Kaniowskim, PWSZ 1961, 1963, 1965, 1966, 1971). Przełożył też z rosyjskiego książkę F.E. Tiemnikowa: "Automatyczne przyrządy rejestrujące" (wspólnie z Cz. Bełkowskim, PWT 1957).

Wykładał świetnie, imponował teoretyczną wiedzą i bogatym, wszechstronnym, praktycznym doświadczeniem. Znał biegle język niemiecki i rosyjski, słabiej francuski, angielski, włoski, hiszpański.

Był erudytą o szerokich zainteresowaniach, postacią barwną, bohaterem wielu anegdot (vide zbiór anegdot o pracownikach i studentach PW pt. "Refleksja i uśmiech" E. Plucińskiego).

Jako człowiek samotny całą swą energię i czas poświęcał pracy. Angażował się emocjonalnie we wszystko, co robił, nie bał się w obronie słusznej sprawy i krzywdzonego człowieka rzucić na szalę całego swojego autorytetu i narazić na represję. Wychodzące z uczelni wnioski o przyznanie Mu tytułu profesorskiego nigdy nie uzyskały akceptacji władz politycznych i nigdy nie zostały zrealizowane. Mimo to zawsze był przez wszystkich tytułowany profesorem.

Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi w roku 1950 (za uruchomienie produkcji mierników w Zakładach "Era") i Medalem X-lecia PRL.

Zmarł po ciężkich cierpieniach 13 marca 1972 roku na raka płuc. Został pochowany na rzymsko-katolickim cmentarzu parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus przy ul. Ryżowej w Warszawie-Włochach (kwatera III b rząd 45 grób 27).

———————————————————————

Jacek Czajewski:
referat przedst. w ramach jubileuszu
100-lecia Wydziale Elektrotechniki i Automatyki
Politechniki Gdańskiej.
Witryna Wspomnień, 2005