WŁODZIMIERZ KRUKOWSKI (1887-1941)

Jednym z najwybitniejszych polskich elektrotechników, uczonym o światowej sławie w dziedzinie metrologii elektrycznej, a dziś prawie zupełnie zapomnianym, był Włodzimierz Krukowski, profesor Politechniki Lwowskiej, człowiek głębokiej wiedzy, znakomity wykładowca, członek polskich i międzynarodowych organizacji naukowo-technicznych i działacz SEP.

Urodził się 19 września 1887 r. w Radomiu jako syn Antoniego — prawnika i Heleny z Chmielewskich, osoby wykształconej, córki urzędnika miejskiego. Miał młodszą siostrę Zofię. Wobec trudności w uzyskaniu pracy przez prawnika-Polaka w Kraju Priwislińskim, jak wówczas Rosjanie nazywali ziemie Królestwa Polskiego, rodzina wyemigrowała do Dmitriewa w Rosji (ok. 100 km na północny zachód od Kurska), a po rocznym pobycie — do Narwy w Estonii. Antoni znalazł tam pracę jako sędzia, a Włodzimierz ukończył gimnazjum humanistyczne, ujawniając już wtedy upodobanie do nauk przyrodniczych i pracy doświadczalnej.

W 1905 r. rozpoczął studia na wydziale matematyczno-przyrodniczym uniwersytetu w Petersburgu, ale że bardziej odpowiadały mu nauki techniczne, więc przeniósł się na politechnikę w Darmstadt, jednej z najlepszych wówczas uczelni technicznych, zwłaszcza o wysokim poziomie elektrotechniki. Na politechnice tej, w 1882 roku powstał pierwszy na świecie wydział elektrotechniczny, zorganizowany przez sławnego w owym czasie profesora elektrotechniki, Erazmusa Kittlera. Studiował tam Michał Doliwo-Dobrowolski, który w latach 1885-1887 był asystentem prof. Kittlera. Studiowało tam też wielu Polaków, m.in. Jerzy Blay i Włodzimierz Horko (późniejsi dyrektorzy elektrowni w Bielsku i Będzinie), Stanisław Odrowąż-Wysocki i Mieczysław Pożaryski (późniejsi profesorowie Politechniki Warszawskiej), Marian Lutosławski (twórca pierwszej elektrowni w Warszawie, tragicznie zmarły w 1918 roku) oraz Aleksander Rothert i Gabriel Sokolnicki ( póżniejsi profesorowie Politechniki Lwowskiej).

Włodzimierz Krukowski od początku studiów oddawał się z zamiłowaniem pracy laboratoryjnej. W Katedrze Fizyki przygotowywał i wykonywał demonstracje fizyczne ilustrujące wykłady prof. Zeisiga, co rozwinęło jego talent jako eksperymentatora. Wykonał tam nagrodzoną na konkursie naukowym Politechniki pracę: "Badania możliwości zastosowania wahadła poziomego do określenia średniego ciężaru gatunkowego ziemi" (1908). Po jej zakończeniu otrzymał asystenturę w Instytucie Sejsmograficznym, a następnie w Instytucie Fizycznym Politechniki. Pod koniec studiów wykonał u sławnego elektryka prof. Petersena pracę: "Właściwości kondensatora cylindrycznego przy wysokim napięciu i różnych stopniach ekscentryczności wewnętrznego cylindra" (1912), którą również nagrodzono na konkursie oraz zaliczono mu jako dyplomową. W 1913 r. uzyskał dyplom inżyniera z odznaczeniem.

Prof. Petersen polecił zdolnego studenta dr. A. Möllingerowi, dyrektorowi technicznemu i kierownikowi laboratorium elektrycznego fabryki liczników w Zakładach Siemens-Schuckert w Norymberdze i Krukowski — jeszcze przed dyplomem — został przyjęty do pracy w laboratorium jako inżynier. Tam dał się szybko poznać jako doskonały konstruktor aparatury precyzyjnej, wysokiej klasy pomiarowiec oraz doskonały organizator. Już w połowie 1914 r. — zaledwie po roku od uzyskania dyplomu, mając 26 lat i będąc cudzoziemcem — został zastępcą kierownika wielkiego laboratorium fabrycznego, co było ewenementem.

Po wybuchu I wojny światowej został aresztowany jako poddany rosyjski, ale po poręczeniach kolegów z pracy został po paru tygodniach zwolniony i wrócił do swej pracy. Jego głęboka znajomość fizyki i elektrotechniki, znakomite powiązanie teorii z praktyką, zręczność w wykonywaniu precyzyjnych pomiarów i eksperymentów oraz wybitny zmysł konstruktorski zostały należycie ocenione i 1 stycznia 1918 r. został kierownikiem tego laboratorium. Na tym stanowisku pozostawał aż do powrotu do kraju w 1926 r.

Lata 1912-26 były okresem głównego rozwoju W. Krukowskiego jako naukowca-metrologa. Różnorodne prace w laboratorium wymagały nie tylko wszechstronnej znajomości teoretycznej i praktycznej elektrotechniki, matematyki, fizyki i chemii, ale również dużej pomysłowości i zdolności rozwiązywania zagadnień konstrukcyjnych. Wiedzę swą stale pogłębiał. W grudniu 1918 r. uzyskał doktorat za świetną pracę: "Zjawiska w tarczy licznika indukcyjnego i kompensator prądu zmiennego jako środek pomocniczy do ich badania". Egzaminy związane z uzyskaniem doktoratu złożył z odznaczeniem. Dysertacja została opublikowana jako książka w 1920 r. przez wydawnictwo Springera.

W tym czasie zajmował się głównie zagadnieniami liczników energii elektrycznej, osiągając w tej dziedzinie znakomite wyniki. Jego prace polegały na opracowywaniu nowych typów liczników indukcyjnych i elektrolitycznych jak też udoskonalaniu typów istniejących. Zalicza się do nich m.in. liczniki energii biernej, liczniki I²h i U²h. Zgłosił wtedy 40 wynalazków w Urzędzie Patentowym, uzyskując patenty w Niemczech, Anglii, Danii, Holandii, Szwajcarii, Japonii i na Węgrzech. Wszędzie tam jego wynalazki znalazły szerokie zastosowanie. Tak np. Siemens wyprodukował ponad milion liczników elektrolitycznych (dla prądu stałego) o ulepszonej przez niego konstrukcji. Wyniki swych prac publikował w formie książkowej lub artykułów w najpoważniejszych czasopismach elektrotechnicznych: Elektrotechnische Zeitschrift, Archiv für Elektrotechnik i Siemens Zeitschrift.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (1918) wystąpił o obywatelstwo polskie. Pozostał nadal na stanowisku kierownika laboratorium fabryki liczników w Norymberdze, już jako obywatel polski. Po wojnie, laboratorium to zostało przebudowane i zmodernizowane według jego projektów i wyposażone w najnowszą, częściowo specjalnie wykonaną aparaturę, zyskując sobie powszechnie opinię wzorowego.

Współpraca naukowo-techniczna z autorytetami w dziedzinie elektrotechniki W. Petersenem i A. Mollingerem wywarła duży wpływ na rozwój W. Krukowskiego. Jego osobiste kontakty z wybitnymi specjalistami precyzyjnych pomiarów: prof. Keinathem, prof. Steinwehrem, (dyrektorem Physikalisch-Technische Reichsanstalt — odpowiednika GUM), kierownikiem laboratorium PTR dr R. Schmidtem oraz znakomite opanowanie techniki pomiarów najwyższej dokładności, wszystko to miało wielki znaczenie dla dalszej współpracy Krukowskiego z GUM oraz jego późniejszej pracy twórczej i dydaktycznej na politechnikach w kraju.

Pierwszy raz po wojnie, do Polski W. Krukowski przyjechał w roku 1920 i spotkał się z rodzicami i siostrą, którzy właśnie powrócili do kraju i zamieszkali w Warszawie.

W 1920 r. nawiązał owocną, trwającą do 1939 r., współpracę z Głównym Urzędem Miar (GUM) w Warszawie i został jego doradcą naukowym. Wydatnie pomógł w opracowaniu i urządzeniu organizujących się tam laboratoriów, ich nowoczesnego wyposażenia, projektów instalacji i ustaleniu zakresu działania poszczególnych laboratoriów. Brał udział w powstałej w 1923 r. przy GUM komisji elektrycznej dla opiniowania przepisów o miernikach elektrycznych i typach narzędzi mierniczych zgłaszanych do legalizacji.

W 1926 r. przeniósł się do Warszawy na stanowisko kierownika biura technicznego Polskich Zakładów Siemensa, pozostając doradcą w sprawach naukowo-organizacyjnych fabryki w Norymberdze. Było to stanowisko gorsze od poprzedniego i mniej odpowiadające jego kwalifikacjom, ale przeważyła chęć powrotu do kraju. Dla zaznajomienia się z zakresem nowej pracy i kalkulacją techniczno-handlową zwiedził szereg elektrowni, fabryk maszyn i aparatów elektrycznych oraz podstacji energetycznych w Niemczech i we Włoszech.

Nowa praca nie odpowiadała zamiłowaniom Krukowskiego. Zajął się więc dodatkowo pisaniem rozpoczętej jeszcze w Norymberdze na zlecenie VDE książki "Grundzüge der Zähler-technik (Podstawy techniki licznikowej )", która ukazała się w 1930 r. (polski przekład dopiero w 1955 r.). Zlecenie przez VDE napisania tego rodzaju pracy cudzoziemcowi, Polakowi świadczyło o ogromnym autorytecie naukowym, wiedzy i doświadczeniu W. Krukowskiego. Podręcznik ten zdobył wielkie uznanie u fachowców licznikowych.

W latach 1927-30 prowadził na Politechnice Warszawskiej wykłady zlecone nt. liczników elektrycznych. W 1930 r. został członkiem Rady Technicznej Państwowych Zakładów Tele-Radiotechnicznych w Warszawie, które produkowały m.in. liczniki elektryczne, funkcję tę pełnił do roku 1939.

W roku 1930 został wydelegowany na zjazd Międzynarodowej Komisji Elektrycznej (IEC) do Skandynawii. W zjeździe brały udział delegacje z wielu krajów Europy i Ameryki.

W roku 1930, z inicjatywy prof. Kazimierza Idaszewskiego z Politechniki Lwowskiej (który odstąpił mu prowadzoną przez siebie katedrę i zorganizowane od podstaw, po I wojnie światowej laboratorium), popartej przez prof. Gabriela Sokolnickiego, został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego i kierownika Katedry Pomiarów Elektrycznych. We Lwowie rozpoczął się nowy etap pracy naukowej: technicznej i dydaktycznej prof. Krukowskiego. Rozpoczął ją od zmodernizowania i rozbudowy laboratorium oraz zorganizowania przy nim, na zlecenie GUM, Pracowni Precyzyjnych Pomiarów Elektrycznych. Jego praca naukowo-techniczna dotyczyła wtedy głównie dziedziny wzorców elektrycznych i pomiarów precyzyjnych. Zajmował się opracowaniem metod porównania wzorców oporu i napięcia, ich prawidłowego przechowywania i transportu oraz produkcji wzorców napięcia (m.in. ogniw normalnych). Wiele miejsca poświęcił wtedy zagadnieniu dokładności pomiarów i uwzględnienia uchybów, a wyniki i wnioski publikował w Przeglądzie Elektrotechnicznym (1933-36) i Archiv für Technisches Messen.

Prowadząc wykłady i kierując ćwiczeniami w laboratorium, wykształcił wielu inżynierów, tworząc własną “lwowską” szkołę młodych pomiarowców. Praca dydaktyczna dawała mu dużą satysfakcję. Według opinii mgr. inż. Stanisława Jasilkowskiego (1892-1938) adiunkta i bliskiego współpracownika Krukowskiego: “Wykłady prof. Krukowskiego odznaczały się doskonałym opanowaniem przedmiotu, wysokim poziomem naukowym oraz dużą umiejętnością podkreślenia istotnych cech zagadnienia... Wykłady były starannie przygotowane, przy czym Krukowski nie posługiwał się żadnymi notatkami... co pozwalało na stałą obserwację audytorium... i ułatwiało przedstawienie zagadnienia w sposób połączony z jak największa korzyścią dla słuchaczów. Mówił bardzo wyraźnie i wysoce interesująco, dlatego też uwaga studentów była skupiona na omawianym temacie... Pracownie były prowadzone w sposób wzorowy, przy czym tematy do ćwiczeń były wyszukiwane bardzo starannie i stale uzupełniane w miarę postępów elektrotechniki”.

Mimo krótkiego okresu pracy w Politechnice Lwowskiej (1930-1941) prof. Włodzimierz Krukowski miał kilku wychowanków którzy podjęli działalność naukową i dydaktyczna. Od 1937 roku jego asystentem, a potem adiunktem był Włodzimierz Koczan, Ukrainiec, który pozostał we Lwowie i był pierwszym powojennym kierownikiem katedry. Jego niestandardowa sylwetka i osiągnięcia wymagają jednak odrębnego opracowania. Następnymi jego wychowankami byli:

Uczniem profesora Krukowskiego można, bez wątpienia, uznać Andrzeja Jelonka (1907-1998), który co prawda był tylko jego studentem, w końcowych latach studiów, które odbywał w latach 1925-32, ale w swoich wspomnieniach pisze o prof. Krukowskim “Jego wykłady i organizacja laboratorium pomiarowego, o odmiennym niż dotychczas profilu, skierowały moje zainteresowania na miernictwo” Andrzej Jellonek pracował początkowo w przemyśle radiotechnicznymi i teletechnicznym. Po wybuchu wojny był zatrudniony w Katedrze Radiotechniki Lwowskiego Instytutu Politechnicznego, gdzie w 1941 roku uzyskał stopień kandydata nauk. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa przeniósł się do Warszawy i działał w konspiracyjnych służbach łączności. Po wojnie, w 1946 roku, został zatrudniony na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Katedrze Radiotechniki Politechniki Wrocławskiej. W 1962 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego, a w roku 1980 został doktorem honoris causa Politechniki Wrocławskiej.

Podobnie Konstanty Bielański (1910-1994), który też był "tylko" studentem prof. Krukowskiego w latach 1933-41, ale jego uzdolnienia i zamiłowanie do prac pomiarowych wyraźnie wskazują kto był jego mistrzem. Konstanty Bielański od roku 1945 był nauczycielem akademickim w Katedrze Miernictwa Elektrycznego Politechniki Śląskiej. W 1965 roku obronił doktorat, którego promotorem był prof. Stefan Węgrzyn. Od 1968 roku był docentem etatowym i kierownikiem Katedry Miernictwa Elektrycznego Politechniki Częstochowskiej.

Prof. Włodzimierz Krukowski był członkiem wielu towarzystw naukowych: Wydziału Nauk Mechanicznych A kademii Nauk Technicznych w Warszawie (od 1934), Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Towarzystwa Nauk we Lwowie (od 1937), przewodniczącym Komitetu Naukowego Mechaniczno-Elektrycznego przy Radzie Nauk Ścisłych i Stosowanych (PAU, ANT, Tow. Naukowe w Warszawie i Tow. Naukowe we Lwowie).

W Stowarzyszeniu Elektryków Polskich (SEP), do którego należał od roku 1926, pełnił wiele odpowiedzialnych funkcji. Od 1929 r. był członkiem Komisji Organizacyjnej Znaku Przepisowego SEP, w latach 1934-37 członkiem Zarządu Głównego SEP, w latach 1935-37 — wiceprezesem Oddziału Lwowskiego. W latach 1934-39 był członkiem Centralnej Komisji Normalizacji Elektrotechnicznej (powołanym personalnie) i członkiem jej Komitetu Redakcyjnego, w latach 1932-39 — członkiem Komisji I Definicji i Symboli oraz Podkomisji Wielkości i Jednostek, w latach 1934-39 — przewodniczącym takiej Podkomisji we Lwowie, w latach 1933-39 członkiem Komisji XIII Przyrządów Pomiarowych w Warszawie i przewodniczącym we Lwowie. W latach 1936-39 był zastępcą przewodniczącego PKE prof. K. Drewnowskiego, a od roku 1935 — stałym delegatem SEP do Komitetu Studiów IEC Pomiary. Brał udział w kongresach IEC w 1930 r. w Skandynawii (w Danii, Norwegii i Szwecji), a w roku 1935 — w Holandii i Belgii.

W 1952 r. IEC podjęła uchwałę, by polskie słownictwo elektrotechniczne zostało włączone do Słownika Międzynarodowego. Były w tym zasługi prof. Krukowskiego. W skład słownictwa wchodził m.in. dział miernictwo elektryczne. W jego tworzeniu i uporządkowaniu zasłużył się W. Krukowski, który współpracował z CK Słownictwa Elektrotechnicznego przy redagowaniu działu Miernictwo Elektryczne w I tomie Słownika elektrotechnicznego polskiego w 1936 r. W roku 1933 przewodniczył obradom sekcji miernictwa na V Walnym Zgromadzeniu SEP (wspólnie z XV Zjazdem Elektrotechników Czechosłowackich ) w Warszawie. Uczestniczył także w VIII Konferencji Miar i Wag w roku 1937 w Paryżu.

W. Krukowski odznaczał się pogodnym usposobieniem, wrodzoną uprzejmością oraz skromnością przy głębokiej wiedzy. Te cechy zyskiwały mu szacunek i przysparzały przyjaciół. Był wyrozumiały wobec współpracowników, ale wymagał od nich solidnej pracy. Cechowała go umiejętność współpracy z ludźmi. Starał się zawsze zrozumieć motywy postępowania ludzi. Dlatego wielu zwracało się do niego o radę lub pomoc, której nigdy nie odmawiał. Był tolerancyjny wobec ludzi i ich poglądów, ale zdecydowanie przeciwny ekscesom grup studenckich na tle rasowym. Nacjonalizm i rasizm nie tylko były mu obce, ale uważał, że hamują rozwój ludzkości. W jego katedrze pracowali zarówno Polacy, jak i Żydzi i Ukraińcy.

Z zamiłowaniem zbierał stare zegary. Miał ich duży zbiór i wielką ilość oddzielnych mechanizmów zegarowych z różnych epok. Zbierał również stare książki, przede wszystkim matematyczne, fizyczne, techniczne i dotyczące zegarów. Było wśród nich wiele białych kruków. Poza tym posiadał dużą bibliotekę wydawnictw współczesnych. Interesował się malarstwem, architekturą i muzyką.

Był żonaty od roku 1925 z dr Heleną Wasilkowską, lekarzem z Warszawy. Małżeństwo było bezdzietne, ale dobrze dobrane, oparte na wzajemnym zrozumieniu i zaufaniu.

Po zajęciu Lwowa w 1939 r. przez Armię Czerwoną i uruchomieniu Lwowskiego Politechnicznego Instytutu w miejsce Politechniki Lwowskiej, prof. Krukowski został mianowany zastępcą dyrektora ds. nauki (tzn. prorektorem). Na tym stanowisku zdobył powszechne, wielkie uznanie, chroniąc swym postępowaniem życie wielu Polaków i dobro uczelni. Starał się m.in. o zatrudnienie emerytowanych profesorów, gdyż według sowieckiej zasady “kto nie pracuje , ten nie je” żyli w nieprawdopodobnie trudnych warunkach materialnych. Doprowadził także do zatwierdzenia wniosków nominacyjnych wysłanych w czerwcu 1939 r. do Ministerstwa WRiOP do Warszawy.

Dnia 30 czerwca 1941 r. Lwów został zajęty przez Niemców. Razem z Wehrmachtem wkroczyły jednostki polowego gestapo. Rozpoczęła się martyrologia lwowskich profesorów. Już 2 lipca został aresztowany prof. K. Bartel, trzykrotny premier w latach 1926-30. W nocy z 3 na 4 lipca 1941 r. aresztowano 47 osób: profesorów Politechniki i Uniwersytetu wraz ze wszystkimi znajdującymi się w mieszkaniu osobami w wieku powyżej 18 lat, szczególnie synami. Z tej liczby, po brutalnym przesłuchaniu, rozstrzelano 40 osób tej samej nocy na Wzgórzach Wuleckich (w pobliżu II Domu Technika). Wśród rozstrzelanych było 7 profesorów Politechniki Lwowskiej, kierowników katedr:

Wśród rozstrzelanych tej nocy znajdowało się także 16 profesorów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego im. Jana Kazimierza, oraz kilka przypadkowych osób znajdujących się w mieszkaniu w chwili aresztowania (np. Tadeusz Boy-Żeleński). Prof. Roman Longchamps de Bérier lat 56 (Katedra Prawa Cywilnego Uniwersytetu), został rozstrzelany z 3 synami: Bronisławem lat 25, Zygmuntem lat 23 i Kazimierzem lat 18;
Rozstrzelano także 5 kobiet, w tym dwie żony profesorów (Janinę Ostrowską i Annę Ruffową). W czasie aresztowań przeprowadzano powierzchowną rewizję, rabując przy tym złoto i kosztowności. Mieszkania zamordowanych zostały doszczętnie ograbione przez gestapo.

Mordu dokonano bez szukania pozorów sprawiedliwości, w ramach odpowiedzialności zbiorowej. Była to akcja przygotowana wcześniej, której celem było dążenie do biologicznego wyniszczenia narodu polskiego, a przede wszystkim jego warstwy przywódczej. Zamordowano grupę ludzi o wielkim autorytecie społecznym, którzy w przyszłości mogli przeszkodzić w realizowaniu hitlerowskiej polityki niemieckiej.

Mord utrzymywano w tajemnicy zarówno przed obcymi, jak i swoimi. Gestapo starało się zatrzeć wszelkie ślady zbrodni. W 1943 r. zwłoki zamordowanych zostały ekshumowane, spalone, a popioły rozsiane po polach. Prawda została ujawniona dopiero w roku 1944.

Kto jest odpowiedzialny za popełnienie tej bezprzykładnej zbrodni? Przede wszystkim Himmler i gubernator Frank, który po kłopotach, jakie Niemcy mieli z międzynarodową opinią publiczną po zaaresztowaniu profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego w roku 1939, powiedział do kadry oficerskiej SS (30 V 1940) m.in.: “Nie da się opisać, ile mieliśmy zawracania głowy z krakowskimi profesorami. Gdybyśmy sprawę załatwili na miejscu, miałaby ona całkiem inny przebieg. Proszę więc panów usilnie, by nie kierowali już panowie nikogo więcej do obozów koncentracyjnych w Rzeszy, lecz podejmowali likwidację na miejscu lub wyznaczali zgodną z przepisami karę”.

Nie była to akcja doraźna. Niemcy przygotowali się do niej starannie. Listy profesorów sporządzono w Krakowie na długo przed wkroczeniem do Lwowa (znajdowały się na niej nazwiska 2 profesorów zmarłych pół roku przed akcją).

Poszukiwania winnych, prowadzone były kilkoma drogami, zarówno z powództwa osób prywatnych (m.in. Heleny Krukowskiej i Władysława Żeleńskiego) jak i Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, kolejno przez prokuratury w Stuttgarcie, Dortmundzie i Hamburgu oraz przez prof. Zygmunta Alberta (w 1941 r. adiunkta na Wydziale Lekarskim, a po wojnie profesora i rektora Akademii Medycznej we Wrocławiu). W ich wyniku ustalono, że profesorów aresztowali funkcjonariusze policji należący do Einsatzkommando zur besonderen Verwendung (oddział do zadań specjalnych), sformowanego w Krakowie w czerwcu 1941 r. i liczącego 230 ludzi. Dowodził nim dowódca Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Generalnej Guberni SS-Brigadeführer (odpowiednik generała brygady) dr Eberhardt Schöngarth, stracony w 1946 r. z wyroku sądu brytyjskiego za polecenie rozstrzelania strąconych nad Holandią lotników angielskich. Szefem jego sztabu był pułkownik SS Heinz Heim (zmarł w 1943). Poza tym współuczestnikami zbrodni byli: major SS Kurt Stawizki (zmarł w 1959). Istnieje przypuszczenie, że właśnie jemu Schöngarth polecił wykonanie likwidacji profesorów. Ponadto Hans Krüger, członek komando Schöngartha, który w czasie przesłuchiwania aresztowanej w Stanisławowie hr. Karoliny Lanckorońskiej chwalił się, że to on właśnie zlikwidował profesorów lwowskich. Krüger został skazany przez sąd w Münster za inne zbrodnie na karę dożywotniego więzienia. Wnioski polskich przedstawicieli o wytoczenie mu procesu dla ustalenia faktów związanych z zamordowaniem profesorów zostały odrzucone przez prokuraturę w Hamburgu z motywacją, że Krüger został już skazany na najwyższy wymiar kary (dożywocie) i jego ponowne skazanie nie zmieni wymiaru kary. Odmówiono również jego konfrontacji z hr. Lanckorońską. Podejrzanymi byli również inni członkowie komando Schöngartha Horst Waldenburger, Walter Kunis, Helmuy Grusa, jednak prokurator uznał, że ich udział nie jest dostatecznie udokumentowany dla wytoczenia sprawy.

O zabójstwie profesorów dużo wiedział Walter Kutschmann, podwładny Krügera. Po wojnie ukrył się on w Argentynie, uzyskując tamtejsze obywatelstwo. Został tam wyśledzony przez ludzi Szymona Wiesenthala, kierownika biura dokumentacji żydowskich ofiar nazizmu w Wiedniu, aresztowany, ale wypuszczono go na wolność wobec braku wniosku rządu Niemieckiej Republiki Federalnej (NRF) o ekstradycję. Władze Argentyny nie zgodziły się także na przesłuchanie Kutschmanna przez prokuratora NRF.

Tak więc wskutek zatarcia śladów przez gestapo, oraz negatywnemu stanowisku władz NRF i Argentyny sprawa ustalenia nazwisk bezpośrednich sprawców mordu profesorów lwowskich nie została ostatecznie wyjaśniona, a winni uniknęli kary za tę zbrodnię.

Pamięci osoby prof. Krukowskiego i jego dokonań była poświęcona monografia “Prace Włodzimierza Krukowskiego” wydana staraniem PAN w roku 1956 przez Państwowe Wydawnictwa Naukowe (rys.3 i 4). Profesor W. Krukowski napisał 5 rozpraw i książek, opublikował 17 artykułów w czasopismach technicznych oraz zgłosił ok. 38 patentów.

Rys. 3 i 4. Strona tytułowa i autorzy monografii "Prace Włodzimierza Krukowskiego" (str. 3 i 4)

Profesor Włodzimierz Krukowski zdobywał swą wiedzę na niemieckiej wyższej uczelni, wiele zawdzięczał swym niemieckim nauczycielom. Jednocześnie przez wiele lat rozwijał technikę pomiarową, pracował twórczo i z korzyścią dla niemieckiego przemysłu. Był miłośnikiem kultury i cywilizacji niemieckiej. We Lwowie nazywano go żartobliwie “germanofilem”. Jest wielkim paradoksem i niesprawiedliwością, że właśnie taki człowiek, mając 54 lata, w pełni sił twórczych, zginął w kwiecie wieku, z rąk niemieckiego gestapo.

Wydaje się, że znając jego postawę życiową, poglądy, pamiętając o jego działaniach i osiągnięciach postać profesora Włodzimierza Krukowskiego powinna łączyć elektrotechników polskich, ukraińskich i niemieckich. Taki byłby zapewne jego testament, choć nie zdążył go napisać. Temu celowi poświęcone jest też to opracowanie.

1. H. Krukowska: Życiorys Włodzimierza Krukowskiego, Prace Włodzimierza Krukowskiego. PWN Warszawa 1956.
2. Akademia Nauk Technicznych 1933-1937, Warszawa 1937.
3. Polski słownik biograficzny. t. XV 1970.
4. Słownik polskich pionierów techniki. Śląsk Katowice 1986.

5. Słownik biograficzny techników polskich, z. 2. FSNT Warszawa 1992.

6. Z. Popławski: Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844-1945. Ossolineum Wrocław-Warszawa-Kraków 1982.

7. Politechnika Lwowska 1844-1985. Wyd. Politechniki Wrocławskiej 1999.

8. Z. Popławski: Politechnika Lwowska w latach 1844-1945. Wyd. Politechniki Krakowskiej 1999.

9. Historia elektryki polskiej, t. 1. WNT Warszawa 1976.

10. Informator o władzach i organach SEP oraz STP i ZPIE. SEP Warszawa 1939.

11. Z. Albert: Kaźń profesorów lwowskich lipiec 1941. Uniwersytet Wrocławski 1989.

12. Przegląd Elektrotechniczny: 1930 z. 22, 1939 z. 12, 1949 z. 2-3, 1972 z. 7.

13. Z. Białkiewicz: Profesor Włodzimierz Krukowski. Informator PTETiS nr 11, grudzień 2003, str. 35-42.

14. Praca zbiorowa pod redakcją J. Hickiewicza: Polacy zasłużeni dla elektryki, Z Białkiewicz Włodzimierz Krukowski(1887-1941), str. 205-214.

Rozprawy, książki

1. Vorgänge in der Scheibe eines Induktionszählers und der Wechselstrom–kompensator als Hilfsmittel zu deren Erforschung (Zjawiska w tarczy licznika indukcyjnego i kompensator prądu zmiennego jako środek pomocniczy przy ich badaniu) Berlin 1920, J. Springer, Rozprawa doktorska.

2. Wechselstromkompensator (Kompensator prądu zmiennego), Berlin 1920, J. Springer, Praca ta jest odbitką części V książki z poz. 1.

3. Grundzüge der Zählertechnik (Podstawy techniki licznikowej), Berlin 1930, J. Springer.

4. Messung und Verrechnung unter Berücksichtigung der Blindströme (Pomiar i rozrachunek energii elektrycznej z uwzględnieniem energii biernej), R. VII W, Scharovsky - Der Leistungsfaktor, Berlin-Lipsk 1930.

5. Podstawy techniki licznikowej, Warszawa 1955 PWN, Pośmiertne wydanie prac Wł. Krukowskiego.

1. Koordinaten-Tafeln für die Seismische Station Darmstadt–Jugendheim nebst Karte mit Linien gleicher Entfernung und gleiches Azimutes (Wykresy oraz mapa homosejstów i azymutów stacji Sejsmograficznej w Darmsztadcie), Stow. Geograficzne i Państwowy Inst. Geologiczny w Darmsztadcie 1908 z. 29, Wyd. Zeissig.

2. Elektrodengrösse und Durchschlagsspannung bei der Prüfung dünner Isolierstoffe (Wymiary elektrod a napięcie przebicia przy badaniu cienkich warstw izolacyjnych), Archiv für Elektrotechnik 1914 z. 2 (wspólnie z H. Gewecke).

3. Ein einfacher Versuch zur Prüfung von Wechsel- und Drehstromzählern bei Belastungsstössen (Uproszczony sposób sprawdzania liczników jedno- i trójfazowych przy udarowych obciążeniach.), Elektrotechnische Zeitschrift (ETZ) 1917 z. 38 (wspólnie z J. A. Möllingerem).
4. Neues Zählereichverfahren (Nowa metoda wzorcowania liczników) ETZ 1918 z. 36 (wspólnie z H. Gewecke).

5. Elektrodengrösse und Durchschlagsspannung bei der Prüfung dünner Isolierstoffe (Wymiary elektrod i napięcie przebicia przy badaniu cienkich warstw materiałów izolacyjnych), Archiv für Elektrotechnik 1918 z. 11 (wspólnie z H. Gewecke).
6. Messeinrichtung zur fabrikationsmässigen Prüfung von Leitungs- und Widerstandsmaterial (Urządzenie pomiarowe do przemysłowej kontroli oporności przewodów i materiałów oporowych), Helios 1918 z. 33 i 34.
7. Die Blindströme, die zu ihrer Berücksichtigung dienenden Zähler und ihre Anwendung zur Verrechnung der elektrischer Energie (Prądy bierne. Liczniki energii biernej i ich zastosowanie do rozrachunku za energię elektryczną), Siemens Zeitschrift, Zesz. specjalny “cos φ” XI 1921.

8. Die Verrechnung elektrischer Energie unter Berücksichtigung der Blindströme ( Rozrachunek za energię elektr. z uwzględnieniem energii biernej), Siemens Zeit. 1924.

9. Der Wasserstoff-Elektolytzähler der Siemens-Schuckertwerke ( Elektrolityczny licznik wodorowy Zakładów Siemens-Schuckert), ETZ 1925 z. 35 (wspólnie z K. Kesslerem), Praca ta została wydana jako oddzielna broszura w jęz. angielskim ( The Hydrogen Electrolytic Meter of Siemens-Schuckert) i hiszpańskim (El Contador Elektrolytic (a base de hidrogeno) de la casa Siemens-Schuckertwerke).

10. Die Messung und Verrechnung der Höchstleistung bei Lieferung elektrischer Energie unter Berücksichtigung des Leistungsfaktors (Pomiar i rozrachunek energii szczytowej przy dostawie energii elektrycznej z uwzględnieniem współczynnika mocy), ETZ 1928 z. 46.

11. Über die Genauigkeit bei der Durchführung und Auswertung mediziniescher Untersuchungen (o dokładności przy badaniach medycznych i opracowaniu ich wyników), Klinischewochenschrift 1932 z.11 (wspólnie z H. Wasilkowską-Krukowską).

12. Dokładność przy pomiarach fizycznych i technicznych, w szczególności elektrotechnicznych, Przegląd Elektrotechniczny 1933 nr 10.
13. Podstawowe jednostki elektryczne i ich wzorce, Przegląd Elektrotechniczny 1933 nr 22, 23 i 24.

14. Nowe metody pomiaru oporności ogniw, w szczególności ogniw normalnych i akumulatorów, Przegląd Elektrotechniczny 1934 nr 23.

15. Die Genauigkeit der Gleichstroemkompensationsmessungen und die Mittel zur ihrer Steigerung (Dokładność pomiarów metodą kompenscyjną pradu stałego i sposoby jej zwiększenia), Annales de l`Academie des Sciences Techniques ŕ Varsovie, tom 1 Warszawa 1935.

16. Genauigkeit bei Gleichstrom-Kompensationsmessungen (Dokładność pomiarów kompensacyjnych prądu stałego), Archiv für Technisches Messen 1936.

17. Fabrykacja elektrycznych przyrządów i urządzeń pomiarowych w Polsce, Przegląd Elektrotechniczny 1936.

———————————————————————————————————————

Zgłoszenia patentowe
prof dra inż. W. Krukowskiego
wykaz jest niekompletny – (zob. przypisy), obejmuje 38 pozycji: