Alfons HOFFMANN (1885-1963)

Inżynier elektryk, pionier i współtwórca polskiej elektroenergetyki, budowniczy elektrowni wodnych, sieci elektrycznych i fabryki urządzeń grzejnych w Gródku, budowniczy pierwszego polskiego systemu elektro-energetycznego (Gródek - Toruń - Gdynia). Działacz społeczny, działacz państwowy w II RP, profesor Politechniki Gdańskiej, propagator energetyki wodnej.

Urodzony (12 XI 1885) w Grudziądzu jako syn Jana (tłumacza i sekretarza sądu) oraz Anny z d. Kruza, kultywujących tradycje polskie i kulturę polską. Uczył się w pruskim gimnazjum humanistucznym (1895-1905).

Studiował w Königliche Technische Hochschule zu Danzig od 1905. Dyplom inżyniera elektryka otrzymał na Wydziale Maszynowym i Elektrotechnicznym (1911). Praktykę zawodową zdobył w przemyśle niemieckim w zakładach Garbe-Lahmeyer i Siemens-Schuckert w Akwizgranie (1911-13, 1918-19) oraz w Berlinie (1913-14, 1916-17) i na Pomorzu w Koronowie (1914-16).

Od czasów studenckich czynnie wspierał polskość, propagujac język, muzykę i folklor polski. Jako student drugiego roku dyrygował chórem Lutnia w Gdańsku. Zakładał ogniska śpiewacze w Kartuzach, Wejherowie i Gdańsku. Kształcił dyrygentów w terenie. Przy chórze Lutnia założył Polski Komitet Kostiumowy (1908) zaopatrujący teatry ludowe w polskie stroje regionalne i historyczne (siermięgi, kontusze, i stroje góralskie). Zorganizował Gdański Związek Kaszubskich Kół Śpiewaczych (1910), przekształcony w Pomorski Związek Kół Śpiewaczych (1912). Organizował przedstawienia teatralne, koncerty i występy z polskimi tańcami narodowymi itp.

W 1907 r. został przewodniczącym polskiego kółka studenckiego i członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Był współorganizatorem Berlińskich Obchodów 100-lecia Śmierci Tadeusza Kościuszki (1917), a na zlocie Gniazd Sokolich w Berlinie (1918), kierował pokazem tańców polskich w wykonaniu 100-osobowego Zespołu.

Z okazji 100-letniej rocznicy urodzin Stanisława Moniuszki (3 V 1919), uroczyście zorganizowanej przez Polonię Gdańską w budynku ówczesnej Hali Sportowej (obecnie Opery Bałtyckiej), A Hoffmann wykonał operę “Verbum Nobile”, dyrygując własnym amatorskim zespołem.

Pracując w Akwizgranie dojeżdżał do polskich towarzystw śpiewaczych w Westfalii. W Berlinie uczestniczył w pracach polskiego chóru “Harmonia” oraz wykładał matematykę, fizykę i elektrotechnikę w Polskim Towarzystwie Przemysłowców i Stowarzyszeniu Metalowców. Organizował dokształcające kursy zawodowe dla polskich elektrotechników. Jako członek Zarządu “Sokoła” na okręg berliński, prowadził ćwiczenia i wykłady teoretyczne z gimnastyki.

Aby uniknąć służby w wojsku niemieckim, pracował jako kierownik małej elektrowni 122 kW w Koronowie (1914-16) — opiekował się chórem kościelnym, a wśród flisaków nad Brdą organizował wycieczki, spotkania i koncerty.

Organizował (1918) polską administrację Pomorza. Jako członek Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej działał na rzecz przyłączenia Pomorza i Gdańska do Polski. Wchodził także z ramienia Polski w skład komisji ustalającej granicę między Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem.

Od 1920 r. projektował i budował elektrownie i sieci, stworzył połączony system elektroenergetyczny Pomorza i Poznańskiego (Wielki Program Gródka), elektryfikował Gdynię, wprowadzał pionierskie rozwiązania techniczne, np. prace pod napięciem. Promował korzystanie z energii elektrycznej poprzez produkcję sprzętu grzejnego i prowadzenie szkoleń.

W III 1920 r. został kierownikiem budowy elektrowni wodnej w Gródku, której budowę rozpoczęli Niemcy w roku 1914 wykorzystując rosyjskich jeńców wojennych. Dzięki wielkiemu wysiłkowi, pierwszą turbinę uruchomiono już 24 XII 1923 r. Opiekunem budowy był światowej sławy hydroenergetyk, ówczesny minister robót publicznych, inż. Gabriel Narutowicz. Uruchomienia drugiego turbozespołu, dokonał 24 XII 1924 r. prezydent Stanisław Wojciechowski, a trzeciego — prezydent prof. Ignacy Mościcki, 6 VIII 1927. Ta pierwsza powojenna, a zarazem największa hydroelektrownia w Polsce miała moc 3900 kW.

Pomorska Elektrownia Krajowa (PEK) ”Gródek”, której był dyrektorem, otrzymała koncesję (1927) na dostawę energii elektrycznej dla Gdyni (miasta oraz portów — handlowego i wojennego). Jako dyrektor PEK “Gródek” S.A., w ciągu 18 lat (1924-38), pomnożył kapitał zakładowy z 6 mln zł do 38 mln zł.

Jeszcze podczas budowy elektrowni w Gródku, w roku 1922 opracował plan elektryfikacji całego Pomorza jako tzw. “Mały Plan Gródka”, polegający na wybudowaniu 9 nowych elektrowni wodnych (m.in. Żur, Tleń i Tczew), które razem z 14 czynnymi elektrowniami wodnymi i cieplnymi, miały dawać moc ok. 60 MW rozdzielaną przez sieć 60 kV łączącej te źródła zasilania.

Po wybudowaniu elektrowni w Żurze i Gdyni oraz połączeniu ich z elektrowniami w Grudziądzu i Toruniu, miał powstać pierwszy w Polsce system elektroenergetyczny (na skalę województwa) połączony liniami 60 kV.

W rekordowym czasie 19 miesięcy, (od jesieni 1928 do zimy 1929), zbudowano pod Jego kierownictwem elektrownię wodną w Żurze o mocy 8800 kW i rozdzielnię 60 kV/110 kV oraz linie napowietrzne 60 kV Gródek-Żur i Żur-Gdynia o łącznej długości 140 km. Linie 60 kV były zbudowane w gabarytach 110 kV, z automatyką SPZ. W otwarciu elektrowni 15 lutego 1930 r. wziął udział prezydent Ignacy Mościcki. Władysławowo i Jurata były zasilane linią 15 kV na słupach drewnianych ze szczudłami betonowymi.

Dla budowanych linii 60 kV opracował i opatentował izolator wiszący, produkowany przez fabrykę porcelany w Ćmielowie. Osprzęt sieciowy, izolatory i przewody były poddawane próbom mechanicznym i elektrycznym w zbudowanych przez niego i doskonale wyposażonych laboratoriach wysokich napięć i wytrzymałości materiałów, z generatorem probierczym do 50 000 kV.

Był wielkim propagatorem grzejnictwa elektrycznego i stosowania energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. W latach 1932-33 zbudował w Gródku Fabrykę Grzejników Elektrycznych o doskonałej jakości, która produkowała kuchenki domowe, bojlery, grzejniki i żelazka elektryczne oraz duże kuchnie elektryczne, np. do statków pasażerskich takich jak m/s Sobieski. Fabryka w Gródku, liczyła ponad 400 zatrudnionych. Organizował salony pokazów grzejnictwa elektrycznego z kursami przygotowywania potraw, na których instruktorką była jego żona Maria.

W Gdyni, w ciągu 16 miesięcy (1935-36) zbudował elektrownię cieplną, z generatorem o mocy 7,5 MW na napięcie 15,75 kV, kondensat był chłodzony wodą morską, po raz pierwszy w kraju.

Około roku 1935, na liniach 60 kV, wprowadził pracę pod napięciem przy wymianie uszkodzonych izolatorów — po raz pierwszy w kraju.

W roku 1938 został dyrektorem Śląskich Zakładów Elektroenergetycznych “Ślązel”, po wykupieniu przez kapitał polski z rąk niemieckich 80 % akcji, kontynuował akcję usuwania Niemców z kierowniczych stanowisk i rozpoczął intensywną rozbudowę Zakładów. Przedstawił wizję budowy nowoczesnego koncernu, złożył zamówienie na turbozespół 50 MVA — największy wówczas w kraju i 3 kotły na 64 atn / 500 ^oC.

Od 1921 r. czynnie uczestniczył w pracach Związku Elektrowni Polskich (ZEP). W latach 1925/26 i 1927/29 był wiceprezesem, a w 1929/30 prezesem tego Związku.

Po wybuchu wojny znalazł się we Lwowie pod okupacją sowiecką (1939-41). Najpierw pracował jako konstruktor w Spółdzielni Pracy Elektrogrzejnictwa, a następnie w Ukrkomenergo.

Po zajęciu Lwowa przez Niemców (VI 1941), przedostał się do Warszawy gdzie Niemcy rozesłali za nim listy gończe. Ukrywał się w Międzylesiu k. W-wy, u swojego przyjaciela dyrektora Fabryki Aparatów Elektrycznych (FAE) Kazimierza Szpotańskiego, pod nazwiskiem Alfred Hamerski. Do 1944 r. pracował jako kierownik kuźni w FAE.

W powstaniu warszawskim stracił córkę Janinę, która jako 19-letnia sanitariuszka zginęła śmiercią męczeńską w szpitalu powstańczym, spalonym wraz z rannymi przez Niemców. Po upadku powstania został wywieziony na przymusowe roboty do Szczytnej k. Kłodzka. Po wojnie powrócił na Pomorze.

Po roku 1945 kierował odbudową elektrowni wodnych Bielkowo i Łapino na Raduni oraz w Dychowie na Bobrze. Kształcił kierowników i maszynistów siłowni wodnych całej Polski na kilkutygodniowych kursach w Żurze i Straszynie, z budowy turbin wodnych, hydrologii, itp. (1947-50).

Przy odbudowie kraju pracował tylko do roku 1949. Odsuniety (1949) ze względów politycznych, znalazł pracę na Politechnice Gdańskiej u prof. Kazimierza Kopeckiego, który chętnie zatrudnił swego dawnego dyrektora. Wykładał Elektrownie wodne, Sieci elektryczne i Grzejnictwo (1949-55).

Od roku 1955, był generalnym projektantem w Biurze Studiów Gospodarki Wodnej PAN i kierownikiem Zakładu Konstrukcji Wodnych i Śródlądowych w Instytucie Budownictwa Wodnego PAN, gdzie otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego (1957). Został członkiem Komitetu Gospodarki Wodnej oraz Komitetu Elektryfikacji Polski PAN. Opracował Kataster 24 rzek Pomorza, badania modelowe dla zapory i elektrowni wodnej w Solinie na Sanie oraz układów chłodzenia elektrowni cieplnych.

Na emeryturę przeszedł w końcu 1958 r. Nadal był czynny zawodowo, opracował m.in. koncepcję ogrzewania akumulacyjnego dla odbudowującego się zamku-muzeum w Malborku. Dla Hydroprojektu-Warszawa opracował kataster teoretycznych zasobów sił wodnych w Polsce, a wraz z synem Marianem (specjalistą w dziedzinie energetyki wodnej) — kataster technicznych zasobów wszystkich większych krajowych rzek (1961). Wystąpił z koncepcją budowy elektrowni szczytowo-pompowej na Jeziorze Żarnowieckim — Elektrownia Wodna Żarnowiec zrealizowana w latach 1973-83, ma moc 716 MW i jest największą w Polsce elektrownią szczytowo-pompową.

Już w XII 1918 r. wstąpił do Stowarzyszenia Techników w Poznaniu. Założył Toruńskie Koło SEP (1921) i był jego pierwszym prezesem (1921-31). Koło SEP przekształciło się w Oddział (1924), a Alfons Hoffmann został jego pierwszym prezesem. Już w roku 1923 był członkiem Zarządu Głównego SEP. Podczas V Walnego Zgromadzenia (WZ) SEP w 1933 r. w Warszawie, połączonego z XV Zjazdem Elektrotechnicznego Czechosłowackiego Związku, gościł 300 uczestników w Elektrowni Gródek. Był prezesem SEP (1937-38) i wiceprezesem (1938-39). Za jego kadencji, walny zjazd SEP odbył się na Bałtyku, podczas 3-dniowego rejsu m/s Piłsudski. W latach 1945-1947 był członkiem tymczasowego Zarządu SEP. W roku 1928 zorganizował X WZD SEP w Toruniu, podczas którego uczestnicy zwiedzili nowe urządzenia 60 kV: linię z Gródka do Torunia i rozdzielnie w Toruniu i Gdyni.

Podczas wojny był członkiem zespołu w składzie: M. Kuźmicki (przew.), A. Hoffmann, R. Podoski, K. Straszewski i J. Tymowski, pracującego nad planami przyszłej elektryfikacji kraju w granicach z roku 1938, na okres do roku 1956, pod kryptonimem “Projekt Z i sprawy organizacyjne” dla Delegatury Rządu na Kraj.

Został odznaczony Złotą Odznaką z Wieńcem Laurowym Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych (1961) i uzyskał godność honorowego prezesa w Pomorskiego Związku Śpiewaczego.

Otrzymał odznaczenia następujące: · Złotą Odznakę Honorową SEP i NOT, · Złotą Odznakę Miasta Gdańska oraz · Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1961) i · Złoty Krzyż Zasługi (1925). W SEP, otrzymał także tytuł członka honorowego SEP (1961).

Był żonaty od 1921 r. z Marią Radecką, miał syna Mariana i córkę Janinę (zginęła w powstaniu warszawskim). W Toruniu Hoffmannowie mieszkali przy ul. Adama Mickiewcza.

Alfons Hoffmann zmarł 30 XII 1963 r. w Gdańsku i został pochowany na cmentarzu parafialnym Srebrzysko we Wrzeszczu.

Dla upamiętnienia tego znakomitego inżyniera i profesora, Elektrownia Żydowo otrzymała Jego imię (1972), w Grudziądzu zorganizowano uroczystą sesję i dsłonięto tablicę pamiątkową na domu, w którym się urodził (1986), w Elektrowni Gródek wbudowano tablicę ku Jego czci (1998), na Gmachu NOT w Bydgoszczy odsłonięto tablicę pamiątkową (2002), w Grudziądzu odsłonięto tablice pamiątkowe na rodzinnym domu i w Kościele Parafialnym p.w. św. Mikołaja (2006), w Tleniu zainstalowano tablicę na wielkim głazie (2006). Imię Alfonsa Hoffmanna nosi także jedna z ulic Grudziądza i plac w Toruniu.

W roku 2013 został zrealizowany film o Profesorze Alfonsie Hoffmannie według scenariusza Jego propagatora, Tadeusza Domżalskiego — członka honorowego SEP.
Zarząd Główny Stowarzyszenia Elektryków Polskich ustanowił medal jego imienia (2004), nadawany osobom zasłużonym w rozwoju krajowej energetyki, a rok 2015 ustanowił Rokiem prof. Alfonsa Hoffmanna.

Dnia 19 lutego 2015 r. Sekcja Automatyki i Pomiarów Oddziału Warszawskiego SEP zorganizowała uroczyste Seminarium poświecone 130. rocznicy urodzin Alfonsa Hoffmanna. Przedstawiono referat okolicznościowy prezentujący sylwetkę Alfonsa Hoffmanna, 2 referaty techniczne oraz 30-minutowy film o nim, udostępniony przez Kolegę Tadeusza Domżalskiego (zobacz program w pamiątkowym folderze).

Na podstawie:
1. Tadeusz Domżalski: "Profesor inż. Alfons Hoffmann (1885-1963)". INPE № 68-69 rok XI maj-czerw.2005, ISSN 1234-0081, ss. 91-99.
2. Tadeusz Domżalski: "W hołdzie Profesorowi Inżynierowi Alfonsowi Hoffmannowi". 100-lecie Wydz. EiA Polit. Gdańskiej, 2005.
3. Zbigniew Białkiewicz, T. Domżalski: "Profesor Alfons Hoffmann (1885-1963)". 100-lecie Wydz. EiA Polit. Gdańskiej, 2005.
4. Lidia Zuba: "Życiorys i działalność Prof. Inż. Alfonsa Hoffmanna". 100-lecie Wydz. EiA Polit. Gdańskiej, 2005.
5. Józef Borzyszkowski: "Prof. Inż. Alfons Hoffmann - działacz społeczny i niepodległościowy Pomorza". 100-lecie Wydz. EiA Polit. Gdańskiej, 2005.
6. Redakcja: "Prof. inż. Alfons Hoffmann". Energetyka Wodna. http://agroenergetyka.pl, dostęp 15/7/2015.