APW'04
'Automatyka i Pomiary w Warszawie 2004'
(16 września 2004 r.)

Konferencja integracyjno-historyczna zorganizowana z okazji 45-lat Sekcji Automatyki i Pomiarów OW SEP

Początki historii badań naukowych i dydaktyki w zakresie miernictwa elektrycznego w Politechnice Warszawskiej sięgają roku 1898, w którym powołano Warszawski Instytut Politechniczny. Na jednym z trzech pierwszych jego wydziałów, a mianowicie na Wydziale Mechanicznym, istniała Katedra Elektrotechniczna kierowana przez prof. Georgija Wulfa, a w jej ramach Laboratorium Elektrotechniczne mieściło się w Gmachu Fizyki. Zarówno w programie wykładu z elektrotechniki prowadzonego dla studentów po trzecim roku, jak i w zajęciach laboratoryjnych nie mogło zabraknąć elementów techniki pomiarowej.

W miejsce ewakuowanego w czerwcu 1915 r. do Rosji Instytutu Politechnicznego, w listopadzie tegoż roku powołano Politechnikę Warszawską. Rozwój elektrotechniki już wówczas wskazywał na potrzebę utworzenia samodzielnego Wydziału Elektrotechnicznego i tę koncepcję rozważano, ale na przeszkodzie stanęły braki kadrowe. Dlatego przyjęto tymczasowe rozwiązanie polegające na powołaniu wśród czterech wydziałów Politechniki Warszawskiej wspólnego Wydziału Budowy Maszyn i Elektrotechnicznego.

Elektrotechnikę wykładał wówczas inż. Kazimierz Drewnowski, późniejszy profesor i rektor Politechniki Warszawskiej, twórca łączności w wojsku polskim. Kazimierz Drewnowski cieszył się ogromnym autorytetem. Dowodem tego był fakt wyboru jego osoby jako przedstawiciela Wydziału do Senatu PW, jak też powierzane mu później funkcje dziekana Wydziału Elektrycznego i rektora Politechniki Warszawskiej wybranego w 1939 r.
Prof. Drewnowski wywarł duży wpływ na rozwój i strukturę przyszłego Wydziału Elektrycznego, o organizacji opartej na najnowocześniejszych wzorach zachodnich, z wyodrębnieniem kierunków teoretycznych i doświadczalnych. On też był inicjatorem wybudowania w latach trzydziestych Gmachu Elektrotechnicznego.

W 1927 r. Katedra Miernictwa Elektrycznego została przekształcona w Katedrę Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć, w dalszym ciągu pod kierownictwem prof. Kazimierza Drewnowskiego. W skład Katedry wchodziły dwa zakłady: Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć. W działalności naukowej początkowo dominowały zagadnienia pomiarów wysokich napięć, strat dielektrycznych, rejestracji przepięć i udarów oraz pomiaru czasu ich trwania, konstrukcji iskierników pomiarowych, badania rozkładu pól elektrycznych.

W latach 1931 – 37 doktoraty uzyskali m.in. naukowcy tej miary jak prof. Stanisław Szpor – wybitny specjalista techniki wysokich napięć rozwijający tę dziedzinę po wojnie w Politechnice Gdańskiej - i prof. Janusz Lech Jakubowski – późniejszy doktor h.c. Politechniki Warszawskiej, wieloletni kierownik Katedry Wysokich Napięć w Politechnice Warszawskiej i dziekan Wydziału Elektrycznego, prof. Jerzy Skowroński – wybitny specjalista z dziedziny materiałoznawstwa i kriotechniki na Politechnice Wrocławskiej. Ich promotorem był prof. Kazimierz Drewnowski.

Po wojnie powstała samodzielna Katedra Wysokich Napięć, natomiast reaktywowaną w 1946 r. Katedrą Miernictwa Elektrycznego kierował początkowo prof. Bolesław Jabłoński, były kierownik Działu Liczników i Legalizacji Liczników w Elektrowni Miejskiej w Warszawie.
We wrześniu 1947 r. kierownictwo Katedry przejął prof. Kazimierz Drewnowski, który po uwolnieniu w 1945 r. z obozu koncentracyjnego w Dachau początkowo organizował w Belgii Polski Ośrodek Studiów Wyższych umożliwiając kilkuset studentom dokończenie przerwanych wojną studiów, a w 1947 r. powrócił do Polski.

Po śmierci prof. Kazimierza Drewnowskiego w 1952 r. kierownictwo Katedry Miernictwa Elektrycznego objął prof. Jan Paweł Nowacki. Równolegle działała powołana w 1950 r. Katedra Elektrycznych Przyrządów Pomiarowych kierowana przez prof. Bolesława Jabłońskiego. Istnienie dwóch “pomiarowych” katedr było usprawiedliwione niezwykle szeroką tematyką prac naukowych i dydaktyki, spowodowaną ogromnym rozwojem miernictwa i zapotrzebowaniem na spe cjalistów z tej dziedziny, uznanej wówczas za jeden z głównych działów studiów na Wydziale Elektrycznym.
Na drugim i trzecim roku wykładano przedmiot “Miernictwo elektryczne”, na trzecim “Budowę przyrządów pomiarowych”, “Miernictwo elektroenergetyczne” i "Miernictwo wysokonapięciowe”, na czwartym “Miernictwo oświetleniowe”. Te dwa ostatnie przedmioty przejęła później Katedra Wysokich Napięć i powstała w 1951 r. Katedra Techniki Świetlnej” .

Po śmierci prof. Bolesław Jabłońskiego w 1956 r. obie “pomiarowe” katedry połączono w jedną Katedrę Miernictwa Elektrycznego z zachowaniem podziału na zakłady odpowiadające dawnym katedrom. Pierwszy, powojenny doktorat z dziedziny miernictwa elektrycznego obronił w 1958 r. prof. Maciej Nałęcz – twórca i dyrektor PAN-owskich Instytutów (Automatyki, Cybernetyki, Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej); promotorem był prof. Paweł Nowacki.

W tym pierwszym, powojennym okresie głównym elementem działalności była odbudowa laboratoriów i pozyskiwanie aparatury pomiarowej. Realizacja zleceń zewnętrznych polegała głównie na reperacji przyrządów pomiarowych, wytwarzaniu dzielników napięcia, transduktorów, przekładników, mierników elektrostatycznych, prototypowych serii mierników elektrodynamicznych, konduktometrów i solomierzy, mierników stratności dielektrycznej materiałów izolacyjnych, liczników energii, mostków, kompensatorów technicznych i laboratoryjnych, serii przyrządów pomiarowych przystosowanych do pracy w warunkach tropikalnych – na eksport do Wietnamu [1, 2, 3].

W 1959 r. prof. Paweł Nowacki został dyrektorem Instytutu Badań Jądrowych i kierownikiem nowopowstałej Katedry Energetyki Jądrowej na Wydziale Mechanicznym, Energetyki i Lotnictwa PW, natomiast kierownictwo Katedry Miernictwa Elektrycznego przejął doc. Stefan Lebson, który od 1957 r. kierował Zakładem Elektrycznych Przyrządów Pomiarowych, a wcześniej był dyrektorem technicznym Fabryki przyrządów Pomiarowych ERA we Włochach i wykładał miernictwo elektryczne w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej.

Doc. Stefan Lebson kierował Katedrą, a następnie Zakładem Miernictwa Elektrycznego — na jaki w ramach politycznej reorganizacji uczelni przemianowano Katedrę w 1970 r. włączając ją w skład Instytutu Elektrotechniki Teoretycznej i Miernictwa Elektrycznego - aż do śmierci w 1972 r.
Nieprzeciętna osobowość doc. Stefana Lebsona, ogromna wiedza teoretyczna i doświadczenie wyniesione z wieloletniej pracy w przemyśle oraz głębokie zaangażowanie we wszystko co robił, pozwoliły mu stworzyć prawdziwą, promieniującą na cały kraj, naukową szkołę metrologii elektrycznej i wykształcić liczącą się grupę wybitnych fachowców.
Żaden z kilku jego następców na stanowisku kierownika Zakładu, łącznie z autorem tego artykułu kierującym Zakładem od 1995 r., nie zdołał mu pod tym względem dorównać [4].